Kẽ hở khiến 'đạo văn' trong khoa học gây nhức nhối

Tại Việt Nam, những trường hợp bị thu hồi văn bằng, giải thưởng hoặc kỷ luật vì đạo văn thì vẫn còn vô cùng hãn hữu.

12/09/2025 13:29

Vi phạm liêm chính trong nghiên cứu khoa học đang là một vấn đề khá nhức nhối tại Việt Nam hiện nay. Mặc dù phần lớn các nhà khoa học luôn ý thức được sự cần thiết phải giữ gìn sự ngay thẳng, trung thực, nhưng trong thời gian vừa qua cũng không ít các nhà nghiên cứu đã có những biểu hiện vi phạm liêm chính, được xem là xương sống của nghiên cứu khoa học. Nổi cộm nhất là tình trạng đạo văn, tức là hành vi sao chép ý tưởng, ngôn ngữ, cách diễn đạt của người khác mà không để trích dẫn và xem đó là kết quả nghiên cứu của mình. Đó cũng là những biểu hiện của vi phạm sở hữu trí tuệ, vi phạm bản quyền trong nghiên cứu khoa học.

Vụ việc đạo văn trong khoa học gần đây nhất là một luận án tiến sĩ tại Đại học Huế đã bị kết luận là đạo văn. Luận án có 12 trang trong hơn 100 trang là sao chép từ nhiều nguồn của nhiều tác giả khác nhau. Luận án có tỷ lệ sao chép chỉ khoảng 12% nhưng phần sao chép lại là những nội dung cốt lõi, quan trọng về học thuật. Hiện tại, Đại học Huế cho biết đã hoàn thành mọi thủ tục đánh giá lại luận án tiến sĩ bị tố đạo văn và gửi kết quả đến Bộ Giáo dục và Đào tạo, chờ kết luận từ Bộ rồi mới có phương án tiếp theo.

Tuy nhiên, lãnh đạo Vụ Giáo dục đại học, Bộ Giáo dục và Đào tạo cho biết vụ việc này không thuộc trách nhiệm của Bộ mà Đại học Huế phải có trách nhiệm kết luận và xử lý. Chưa biết đến khi nào thì mới có phương án xử lý cuối cùng và trách nhiệm xử lý thuộc về ai dù là đã gần một năm trôi qua.

Thời gian qua, không ít vụ việc đạo văn đã bị phát hiện và khiến dư luận vô cùng bức xúc. Như vào tháng 4/2025, Bộ Giáo dục và Đào tạo có công văn yêu cầu Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh xử lý trường hợp một luận án tiến sĩ của một cá nhân có dấu hiệu đạo văn. Theo thông tin phản ánh, luận án tiến sĩ này đã sử dụng nội dung từ ba luận văn, trong đó có hai luận văn thạc sĩ và một luận văn cử nhân của sinh viên thực hiện tại trường Đại học Quốc tế, Đại học Quốc gia thành phố Hồ Chí Minh để xuất bản ba bài báo khoa học quốc tế và dùng vào luận án tiến sĩ. Cá nhân được trao bằng tiến sĩ tại Đại học Kinh tế thành phố Hồ Chí Minh đợt tháng 3/2025 vừa qua. Tuy nhiên, nhà trường nhận đơn phản ánh nên đã hoãn lại việc trao bằng cho nghiên cứu sinh này.

'Chúng ta sẽ phải xây dựng một bộ công cụ đầy đủ dữ liệu. Hiện tại, có những ứng dụng kiểm tra đạo văn ấy. Nhưng tại thời điểm bảo vệ tốt nghiệp, tỷ lệ trùng lặp hay đạo văn lại không phát hiện ra được, vì các dữ liệu chưa cập nhật hoặc chưa rộng rãi. Tuy nhiên, sau một khoảng thời gian lại phát hiện họ bị đạo văn. Bởi lúc này tất cả những dữ liệu mà họ tham khảo, sao chép đã được số hóa và đưa vào cơ sở dữ liệu', PGS.TS Trần Thành Nam - Phó Hiệu trưởng trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội chia sẻ.

Cũng theo nhiều chuyên gia, quy định về đạo văn cần phải cụ thể, chi tiết hơn và thực hiện ở quy mô hệ thống, cần có chuyển chung áp dụng cho toàn bộ các trường đại học, cao đẳng, viện nghiên cứu, các hội đồng khoa học, hội đồng chức danh, các tạp chí, nhà xuất bản... Những quy chế này phải trở thành cẩm nang giáo dục trên ghế nhà trường cho sinh viên.

Tại các nước phát triển, đạo văn có thể bị đuổi học, phạt tiền, truy tố hoặc thậm chí là mất cả sự nghiệp. Nhưng mà tại Việt Nam, những trường hợp bị thu hồi văn bằng, giải thưởng hoặc kỷ luật thì vẫn còn vô cùng hãn hữu. Theo các chuyên gia, một phần vì thiếu sự quyết liệt trong nhận thức của các tác giả, của cơ quan quản lý, những chợ luận văn, chợ luận án trôi nổi trên mạng chưa được kiểm soát chặt chẽ, tạo cơ hội cho những ai có ý định tạo văn có thể thực hiện thuận lợi. Mặt khác, các quy định về pháp luật chưa rõ ràng, chưa đảm bảo tính khả thi để tạo ra hành lang pháp lý thuận lợi cho việc thực hiện quyền sở hữu trí tuệ.

'Quy định tước bằng do đạo văn thực sự chưa có rõ ràng, chưa có những trường hợp tiền lệ để có thể xử lý. Bên cạnh đó, việc quy trách nhiệm rõ ràng về quy trình, tức là trong vụ việc học viên, nghiên cứu sinh đạo văn thì trách nhiệm thuộc về ai cũng chưa rõ, Trách nhiệm về cơ sở đào tạo hay về chính người đạo văn, người hướng dẫn?', PGS.TS Trần Thành Nam phân tích.

Hiện nay, có những phần mềm, những công cụ AI hỗ trợ tích cực trong việc phát hiện sao chép không bản quyền, tuy nhiên việc xây dựng được một bộ quy chế với những quy định cụ thể về liêm chính học thuật kèm theo những chế tài xử phạt vẫn chưa có. Vấn đề này mới được đề cập một cách chung chung tại một vài điều khoản trong các quy chế đào tạo thạc sĩ và tiến sĩ mà thôi. Do đó, việc tìm kiếm giải pháp hiệu quả nhằm ngăn chặn tình trạng này đang trở nên cấp thiết hơn. Ở đâu hết, khoa học là lãnh địa mà bản quyền, quyền sở hữu trí tuệ phải được tuân thủ nghiêm minh nhất.

TIN LIÊN QUAN