Trăm năm làng cổ Đông Hòa Hiệp

Làng cổ Đông Hòa Hiệp trên địa bàn xã Cái Bè, tỉnh Đồng Tháp được hình thành từ thế kỷ thứ XVIII. Từ thế kỷ XIX đến đầu thế kỷ XX, trên vùng đất này có nhiều ngôi nhà được xây cất bằng các loại gỗ quý, mái lợp ngói, cao và rộng, kiến trúc độc đáo kết hợp giữa phương Đông và phương Tây.

03/12/2025 14:56

Du khách nước ngoài đến tham quan nhà cổ ông Kiệt vào ngày 2/12/2025.

Trăm năm lưu giữ

Vào thế kỷ XVIII (năm 1732), chúa Nguyễn đã cho thiết lập Dinh Phiên Trấn, một đơn vị mới là Dinh Long Hồ (tức tỉnh Vĩnh Long ngày nay) và chọn thôn An Bình Đông (nay là xã Cái Bè, tỉnh Đồng Tháp) làm lỵ sở của Dinh Long Hồ. Tồn tại được 25 năm (tức đến năm 1757), lỵ sở tại thôn An Bình Đông dời qua Tầm Bào thuộc địa phận thôn Long Hồ của tỉnh Vĩnh Long.

Trong suốt thời gian hình thành Dinh Long Hồ, vùng đất Đông Hòa Hiệp đã quy tụ nhiều quan lại và điền chủ đến sinh sống. Nhiều ngôi nhà được xây bằng gỗ, mái lợp ngói, cao, rộng, 3 gian theo kiến trúc phương Đông pha lẫn phương Tây lần lượt ra đời. Các nhà cổ không nằm sát nhau mà nằm đan xen với những vườn cây trái sum suê tạo nên vẻ đẹp dân dã, thơ mộng.

Đến nay, một số nhà cổ ở Đông Hòa Hiệp còn tồn tại và vẫn giữ được nét xưa như: Nhà ông Trần Văn Lâu được xây từ thế kỷ XIX (là một trong những điền chủ giàu có) nay ông Trần Tuấn Kiệt (thừa kế), nhà ông Phan Văn Đức, nhà ông Lê Văn Xoát, nhà ông Võ Văn Võ và một số nhà cổ tọa lạc tại Làng cổ Đông Hòa Hiệp.

Bà Lê Thị Chín, vợ ông Trần Tuấn Kiệt (đời thứ 4 họ Trần của nhà cổ của ông Trần Văn Lâu) cho biết: 'Nhà cổ ở Đông Hòa Hiệp được xây dựng theo cấu trúc nhà truyền thống Nam Bộ có 5 gian, 3 chái hình chữ Đinh. Bên trong những ngôi nhà cổ, các bộ kèo, xiên và vách cửa được chạm khắc, trang trí các hoa văn rất tinh xảo. Độc đáo nhất là bộ bao lam được chạm lộng các loài cây tùng, cúc, trúc, mai được cách điệu hài hòa'.

Những bức hoành phi, liễn đối trong nhà cổ ông Kiệt được chạm trổ, khảm xà cừ rất công phu, với các họa tiết mềm mại, uyển chuyển đã thể hiện trình độ mỹ thuật rất cao của người xưa.

Ngoài ra, các vật dụng bằng gỗ, gốm sứ, đồng như: tủ thờ, bàn ghế, bình, đĩa, tách, lư hương, tượng rất thẩm mỹ và có giá trị quý hiếm cũng được bảo tồn đến hôm nay. Không gian bên ngoài là phần sân rộng, có bày trí những cây kiểng cổ; phía trước có hàng rào và cửa cổng chắc chắn, khang trang và tạo thêm không gian vừa nghiêm túc, vừa xinh đẹp. Nó thể hiện sự sang trọng, hoành tráng, uy nghi, bề thế của người giàu có thời kỳ này'.

Trong khi đó, nhà cổ ông Ba Đức nằm cạnh dòng kênh Cái Bè. Nhà được xây dựng vào năm 1870, mặt tiền hướng về phía sông và theo kiến trúc truyền thống. Nhưng sau đợt đại tu năm 1938, phần cột bên trong nhà được nâng lên và phần mặt tiền nhà đã được sửa thành kiểu kiến trúc Pháp.

Bên trong nhà cũng có nhiều bộ bao lam, hoành phi, liễn đối được chạm trổ, khảm xà cừ rất công phu. Ngoài ra, các vật dụng bằng gỗ, gốm sứ, đồng như: tủ thờ, bàn ghế, bình, đĩa, tách, lư hương, tượng có giá trị thẩm mỹ và rất quý hiếm vẫn được bảo tồn.

Dẫn chúng tôi tham quan chung quanh nhà, ông Phan Văn Đức, nhà cổ Ba Đức ở xã Cái Bè, tỉnh Đồng Tháp cho biết: 'Lễ hội Văn hóa-Du lịch Làng cổ Đông Hòa Hiệp năm nay, nhà cổ gia đình tôi được chọn để tổ chức Hội thi chưng nghi mâm ngũ quả và tọa đàm Phát triển sản phẩm du lịch làng cổ Đông Hòa Hiệp: Kết nối di sản-sáng tạo-bền vững. Để tổ chức các hoạt động, nhà cổ đã chú trọng chỉnh trang, cắt tỉa cây xanh…; bố trí, sắp xếp hợp lý khu vực ăn uống và tổ chức hội thảo. Đến thời điểm này, nhà cổ đã sẵn sàng để diễn ra các hoạt động lễ hội'.

Bảo tồn kiến trúc cho mai sau

Xã Cái Bè có di tích kiến trúc nghệ thuật Làng cổ Đông Hòa Hiệp được các tổ chức, cá nhân và cộng đồng quản lý, với hơn 14 nhà cổ có niên đại trên 100 năm, trong đó có 5 nhà cổ đang phục vụ du lịch như: nhà cổ ông Kiệt, nhà cổ Ba Đức, nhà cổ ông Võ, ông Mười, ông Xoát.

Trong đó, nhà cổ ông Kiệt được tổ chức JICA của chính phủ Nhật Bản trùng tu, sửa chữa, còn lại một số nhà cổ do chủ hộ tự sửa chữa, trùng tu để kinh doanh du lịch như: nhà cổ Ba Đức, nhà cổ ông Võ, ông Mười… Các nhà cổ này đã khai thác tốt lợi thế phục vụ khách du lịch đến tham quan, nghỉ dưỡng; nhất là trong các dịp lễ, Tết và Lễ hội văn hóa làng cổ Đông Hòa Hiệp.

Tuy nhiên, một số ngôi nhà cổ hiện đang xuống cấp và hư hỏng nặng như: nhà cổ ông Xoát, ông Hồng… Kinh phí sửa chữa lớn, gia đình của các nhà cổ này không có khả năng nên chưa thể trùng tu và tổ chức được các hoạt động du lịch cộng đồng như các nhà cổ khác.

Năm 2020, xã Cái Bè cũng đã có thư gửi Giáo sư Tomada, Viện trưởng Viện nghiên cứu văn hóa quốc tế thuộc Trường Đại học SAHOWA (Nhật Bản) nhờ tiếp tục hỗ trợ trùng tu các ngôi nhà cổ hiện đang xuống cấp. Tuy nhiên, làng cổ Đông Hòa Hiệp được xếp hạng di tích cấp quốc gia vào năm 2017 nên phía Nhật Bản không thực hiện hỗ trợ trùng tu... Kinh phí trùng tu, sửa chữa lớn, xã Cái Bè cũng đang đề xuất xin chủ trương của tỉnh.

Để bảo tồn và phát huy giá trị Làng cổ Đông Hòa Hiệp, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du Lịch tỉnh Đồng Tháp Võ Phạm Tân cho biết: 'Chúng tôi sẽ tiếp tục tuyên truyền ý thức bảo vệ di sản đối với người dân sống trong khu vực, chú trọng đến công tác vệ sinh môi trường. Đồng thời đẩy mạnh xã hội hóa công tác bảo tồn, phát huy giá trị làng cổ và khuyến khích, tạo điều kiện cho cá nhân, tổ chức trong và ngoài nước cùng tham gia vào công tác bảo tồn, tu bổ và tôn tạo di sản'.

Từ ngày 3 đến 7/12, Ủy ban nhân dân tỉnh Đồng Tháp tổ chức Lễ hội Văn hóa-Du lịch Làng cổ Đông Hòa Hiệp lần thứ VI năm 2025. Nằm trong chuỗi hoạt động này, nhiều sự kiện diễn ra như: Ký ức làng cổ, hành trình di sản, phát triển sản phẩm du lịch, hành trình số về làng cổ… Làng cổ Đông Hòa Hiệp là một trong 3 ngôi làng cổ (cùng với làng cổ Đường Lâm ở Hà Nội và làng cổ Phước Tích ở Huế) của Việt Nam được Tổng cục Du lịch Việt Nam (nay là Cục Du lịch quốc gia Việt Nam) cùng Tổ chức Hợp tác quốc tế JICA của Nhật Bản lựa chọn để đầu tư phát triển mô hình du lịch nông thôn. Di tích kiến trúc nghệ thuật làng cổ Đông Hòa Hiệp đã được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng Di tích quốc gia tại Quyết định số 2080/QĐ-BVHTTDL năm 2017.

Theo NGUYỄN SỰ/Nhân dân