Sàng lọc, phát hiện sớm là giải pháp hiệu quả để ứng phó các bệnh không lây nhiễm

Các bệnh không lây nhiễm là nguyên nhân gây ra tới 80% tổng số ca tử vong tại Việt Nam. Đã đến lúc tạo thế đi trước bằng việc triển khai sàng lọc, phát hiện sớm các bệnh không lây nhiễm. Điều đó không chỉ giúp kéo dài sự sống cho người bệnh mà còn ở việc giảm chi phí điều trị và giảm gánh nặng cho hệ thống y tế và xã hội.

23/10/2025 09:18

Vai trò của sàng lọc, phát hiện sớm

Số liệu thống kê của Bộ Y tế cho thấy, Việt Nam đối mặt với mô hình bệnh tật kép, bên cạnh việc luôn phải ứng phó với bệnh truyền nhiễm, mới nổi thì các bệnh không lây nhiễm như: ung thư, tim mạch, tiểu đường, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD), hen phế quản, rối loạn sức khỏe tâm thần... ngày càng gia tăng nhanh chóng.

Trao đổi tại buổi tạo đàm đẩy mạnh dự phòng phát hiện sớm bệnh phổi tại cơ sở y tế, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Văn Giáp, Phó Giám đốc Bệnh viện Bạch Mai cho biết, các bệnh không lây nhiễm, đặc biệt là bệnh phổi mạn tính, đang tạo ra gánh nặng ngày càng lớn cho cả hệ thống y tế ở Việt Nam và trên thế giới.

Đáng chú ý, phần lớn những bệnh như: ung thư phổi, COPD, hen phế quản... phát sinh từ các yếu tố nguy cơ đã tiếp xúc từ nhiều năm trước như: hút thuốc lá, ô nhiễm không khí hoặc quá trình lão hóa. Trong khi đó, hơn 60% số bệnh nhân chỉ được phát hiện ở giai đoạn muộn, khi bệnh đã biến chứng nặng.

Thực tế quá trình điều trị tại Bệnh viện Bạch Mai cho thấy, nhiều bệnh nhân ung thư phổi nhập viện khi khối u đã lan rộng, khiến cơ hội phẫu thuật triệt căn không còn. Nhưng nếu được phát hiện ở giai đoạn sớm, thì việc điều trị hoàn toàn có kết quả tốt, khả năng điều trị khỏi hoàn toàn là rất cao. Chính vì vậy, việc phát hiện sớm đóng vai trò rất quan trọng.

Cùng chung quan điểm, Tiến sĩ Lê Thái Hà, Phó Cục trưởng Cục Phòng bệnh (Bộ Y tế) cho rằng, việc phát hiện sớm đi kèm với đánh giá các yếu tố nguy cơ là hết sức quan trọng. Khi nhận diện được nguy cơ, chúng ta sẽ hiểu rõ hơn các nguyên nhân có thể dẫn đến bệnh lý, từ những bệnh thông thường cho đến các bệnh tiến triển nặng hơn. Công tác dự phòng và sàng lọc nguy cơ đang được ngành y tế triển khai hoàn toàn phù hợp hướng dẫn của Tổ chức Y tế thế giới, hướng đến việc phát hiện sớm, dự phòng chủ động và can thiệp sớm. Khi đó, người dân sẽ được tư vấn, chăm sóc và chuẩn bị tốt hơn về sức khỏe, ngay cả khi họ đang sống trong môi trường có yếu tố nguy cơ.

Đây cũng chính là cách tiếp cận của ngành y tế trong quá trình xây dựng, thảo luận dự thảo Luật phòng bệnh cũng như các kế hoạch thực hiện Nghị quyết số 72-NQ/TW của Bộ Chính trị về một số giải pháp đột phá trong công tác bảo vệ, chăm sóc và nâng cao sức khỏe nhân dân được ban hành ngày 9/9/2025. Nghị quyết số 72-NQ/TW đã chuyển mạnh từ tư duy tập trung khám bệnh, chữa bệnh sang chủ động phòng bệnh; tăng cường kiểm soát các yếu tố nguy cơ ảnh hưởng đến sức khoẻ.

Từ quan điểm mới của nghị quyết đến thực tế lâm sàng, công tác sàng lọc các bệnh mạn tính như: ung thư phổi, COPD, hen phế quản… cần được cụ thể hóa trong Luật Phòng bệnh. Qua đó, giúp hàng chục triệu người Việt Nam thuộc nhóm nguy cơ cao được tiếp cận sớm, giảm gánh nặng cho hệ thống y tế.

Nhóm nghiên cứu tại Bệnh viện Bạch Mai đang phát triển giải pháp ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong phát hiện sớm ung thư phổi. Sau hơn 2 năm triển khai, nhóm đã hoàn thiện 3 mô hình hỗ trợ chẩn đoán hình ảnh, giúp tăng khả năng phát hiện các tổn thương nhỏ, sàng lọc hiệu quả hơn trong cộng đồng.

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Văn Giáp khẳng định, với công nghệ mới, thầy thuốc có thể phát hiện sớm hơn, điều trị triệt để hơn, tăng cơ hội để điều trị triệt căn và khỏi hoàn toàn, tiết kiệm đáng kể chi phí cho người bệnh, cho Quỹ Bảo hiểm y tế và cho ngân sách Nhà nước. Do vậy, Luật Phòng bệnh trong giai đoạn tới cần quy định rõ việc sàng lọc và phát hiện sớm các bệnh mạn tính có gánh nặng bệnh tật lớn, đây sẽ là căn cứ để cơ quan bảo hiểm chi trả, giúp người dân được tiếp cận sớm hơn với dịch vụ y tế dự phòng.

Được biết, Bộ Y tế đã xác định một số nhóm bệnh trọng điểm cần được ưu tiên kiểm soát, trong đó có các bệnh phổi mạn tính, tim mạch, đái tháo đường, ung thư, đột quỵ… Các đơn vị chuyên môn đang tích cực xây dựng và cập nhật các hướng dẫn để chuẩn hóa việc sàng lọc, chẩn đoán và quản lý bệnh tại cộng đồng.

Vị thế mới cho y tế cơ sở

Để giúp người dân tiếp cận với dịch vụ y tế, được sàng lọc phát hiện sớm bệnh, Nghị quyết số 72-NQ/TW đã đưa ra mục tiêu đến năm 2035, 100% cơ sở y tế sẽ có năng lực sàng lọc và quản lý các bệnh không lây nhiễm phổ biến, bao gồm cả bệnh phổi mạn tính, tim mạch, đái tháo đường, ung thư và bệnh thận mạn.

Như vậy, thời gian tới, mạng lưới y tế cơ sở phải có bước chuyển mình mạnh mẽ để cáng đáng những nhiệm vụ được phân công. Đây là bước tiến quan trọng, giúp y tế cơ sở trở thành tuyến đầu trong chăm sóc sức khỏe cộng đồng, đưa dịch vụ y tế đến gần dân, giúp người dân được tiếp cận sớm, phát hiện sớm và được chăm sóc kịp thời.

Được biết, Việt Nam cũng đang tham khảo mô hình tại các nước đang phát triển, trước tiên tập trung sàng lọc vào nhóm nguy cơ cao để phát hiện sớm, điều trị kịp thời mà chi phí không tăng cao. 'Việt Nam cần hướng sàng lọc người hút thuốc, người cao tuổi, người có tiền sử phơi nhiễm với khói bụi hoặc hóa chất độc hại để phát hiện kịp thời ở giai đoạn sớm các trường hợp mắc ung thư phổi, COPD, hen…', Phó Giáo sư, Tiến sĩ Vũ Văn Giáp khuyến cáo.

Theo các chuyên gia, các bệnh viện tuyến trên không làm thay tuyến cơ sở, mà sẽ đồng hành, chuyển giao kỹ thuật, tập huấn và tư vấn từ xa. Khi tuyến cơ sở được tăng cường năng lực sàng lọc, dữ liệu sức khỏe được kết nối qua hồ sơ sức khỏe điện tử, người dân sẽ được theo dõi và quản lý liên tục, được điều trị theo đúng phác đồ ngay tại tuyến dưới; giảm tình trạng quá tải ở tuyến trên và giảm các chi phí, từng bước giảm gánh nặng chi phí y tế.

Các nghiên cứu tại Việt Nam cũng cho thấy, hai yếu tố nguy cơ lớn nhất đối với bệnh không lây nhiễm hiện nay là khói thuốc lá và ô nhiễm môi trường không khí. Chính vì vậy, các chuyên gia cũng khuyến cáo cần thực thi có hiệu quả công tác phòng chống tác hại của thuốc lá; cải thiện chất lượng không khí. Cải thiện ngay hai yếu tố này không chỉ giúp phòng tránh bệnh phổi, mà còn giảm nguy cơ mắc các bệnh tim mạch, tiểu đường, ung thư và nhiều bệnh mạn tính khác.

Về phía người dân, cần thay đổi lối sống theo hướng lành mạnh, thực hiện ăn uống điều độ, tăng vận động thể lực, kiểm soát cân nặng. Đó không chỉ là bảo vệ bản thân mà còn là trách nhiệm với thế hệ tương lai.

Theo Minh Hoàng/Nhân dân