Xây dựng bộ lọc trước 'bão' tin giả

Trong khi hàng triệu trái tim đang hướng về đồng bào vùng bão lũ với những nỗ lực cứu trợ không biết mệt mỏi, thì trên không gian mạng, một cơn 'bão' khác cũng đang hoành hành: bão tin giả. Trao đổi về vấn đề này, Phó Giám đốc Sở VH-TT TPHCM Nguyễn Ngọc Hồi (ảnh) đã có những chia sẻ thẳng thắn về thực trạng cũng như những định hướng mới của TPHCM trong công tác quản lý thông tin gắn liền với văn hóa ứng xử.

01/12/2025 12:03

Truy vết, xử lý theo mức độ vi phạm

- PHÓNG VIÊN: Thưa ông, vì sao tin giả trong bão lũ lại bùng phát mạnh và gây tác động lớn như vậy?

- Ông NGUYỄN NGỌC HỒI: Vừa qua, tôi có tham gia đoàn của TPHCM đi hỗ trợ tại tỉnh Đắk Lắk. Trong những lúc khó khăn nhất, chúng ta lại thấy sức mạnh của sự đoàn kết, tinh thần tương thân tương ái, tình dân tộc nghĩa đồng bào được khơi dậy mạnh mẽ. Tại hiện trường, chúng tôi chứng kiến rất nhiều điều tốt đẹp: lực lượng quân đội, công an chạy đua từng phút để bảo vệ dân; bếp ăn dã chiến đỏ lửa từ sáng tới tối; các đoàn thể và nhà hảo tâm tự tổ chức hàng cứu trợ, không chờ đợi lời kêu gọi nào…

Thế nhưng, cũng chính trong thời điểm này, tin giả lại lợi dụng cảm xúc cộng đồng cũng bộc phát. Hình ảnh cũ bị gắn chú thích sai, video bị cắt ghép, thông tin bịa đặt về việc 'bỏ mặc dân', 'phân phối không công bằng'… đều nhằm mục tiêu gây hoang mang và chia rẽ lòng tin.

Những ngày gần đây, giữa lúc mưa lũ miền Trung đang vô cùng khắc nghiệt, mạng xã hội lại tràn ngập những video, hình ảnh do trí tuệ nhân tạo (AI) ngụy tạo thiệt hại, dựng cảnh kêu cứu, thổi phồng mức độ tàn phá. Những video, hình ảnh xuyên tạc, giả mạo, không đúng sự thật nhưng vẫn thu hút hàng triệu lượt xem, không chỉ gây hoang mang dư luận mà còn trở thành công cụ để kẻ xấu lợi dụng nhằm công kích lực lượng cứu hộ, chính quyền các cấp và trục lợi trên nỗi đau của đồng bào vùng lũ… Đây không đơn thuần là sự thiếu hiểu biết, mà có đối tượng lợi dụng thiên tai để đánh vào niềm tin và khối đại đoàn kết toàn dân tộc.

- Công nghệ AI, deepfake khiến tin giả ngày càng tinh vi hơn. Theo ông, thách thức lớn nhất hiện nay là gì?

- Nếu trước đây tin giả thô sơ, dễ nhận diện, thì nay deepfake có thể tạo ra giọng nói, hình ảnh, cả video 'giống thật đến mức giật mình'. Đặc biệt trong bão lũ, khi tâm lý người dân đang nhạy cảm, những video kiểu 'kêu cứu', 'tố cáo' giả mạo rất dễ tạo làn sóng chia sẻ mạnh.

Tin giả lan truyền theo cấp số nhân, tạo áp lực rất lớn cho khả năng phản hồi của cơ quan chức năng. Đây vừa là thách thức kỹ thuật, vừa là thách thức trong việc giữ gìn sự an toàn văn hóa và niềm tin xã hội trên môi trường số.

- Về phía quản lý nhà nước, khung pháp lý hiện nay xử lý tin giả ra sao, thưa ông?

- Chúng ta hiện có hệ thống quy định khá đầy đủ, chặt chẽ. Trong đó, Luật An ninh mạng, Luật Báo chí, Luật Viễn thông quy định rõ trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong việc đăng tải, chia sẻ nội dung; trách nhiệm của các nền tảng; trách nhiệm phối hợp xử lý. Ngoài ra, chúng ta còn có cơ chế phối hợp 3 cấp: Trung ương - Bộ VH-TT, UBND TPHCM, Sở VH-TT và lực lượng chuyên trách. Qua đó giúp gỡ bỏ nhanh, truy vết nguồn phát tán và xử lý theo mức độ vi phạm.

Tuy nhiên, điều khó hiện nay không phải thiếu quy định, mà là tin giả lan quá nhanh, tạo áp lực phải phản ứng tức thời đến người dân, đặc biệt trong thời điểm chúng ta đang dồn sức nhiều cho phòng chống thiên tai và khắc phục hậu quả bão lũ gây ra như hiện nay.

Cần một phương thức quản lý mới

- Với TPHCM, việc triển khai những biện pháp để ngăn chặn tin giả trong thời điểm này đặc biệt ra sao, thưa ông?

- Tôi cho rằng cần một phương thức quản lý mới, gắn kết chặt chẽ giữa văn hóa, thông tin và truyền thông. Chúng tôi xây dựng cơ chế quản lý đồng bộ, trong đó thông tin không chỉ được điều chỉnh bằng quy định pháp luật mà còn bằng chuẩn mực văn hóa ứng xử.

Thiếu tướng Vũ Văn Điền, Tư lệnh Bộ Tư lệnh TPHCM thăm hỏi, tặng quà hỗ trợ người dân bị ảnh hưởng mưa lũ ở tỉnh Khánh Hòa

Trước mắt, Sở VH-TT TPHCM đã củng cố bộ phận chuyên môn nhằm chủ động nắm bắt dư luận và phát hiện thông tin sai lệch sớm nhất có thể. Thay vì phải chờ quy trình phối hợp kéo dài, chúng tôi sẽ trực tiếp làm việc với các nền tảng, cơ quan, đơn vị liên quan để yêu cầu xử lý nhanh, gỡ bỏ nội dung vi phạm, hoặc phát đi thông tin đính chính kịp thời.

Song song đó, hệ thống báo chí của TPHCM là lực lượng nòng cốt, giữ vai trò dòng thông tin chính thống - vừa cập nhật nhanh, vừa chuẩn xác, vừa có tính nhân văn. Thông tin đúng, đủ và kịp thời chính là cách hiệu quả nhất để triệt tiêu tin giả.

Chúng tôi cũng làm việc thường xuyên với giới văn nghệ sĩ, những người có ảnh hưởng lớn trên mạng xã hội. Với họ, chỉ một cú 'share' hay 'like' cũng có thể lan truyền một thông tin rất xa. Vì vậy, trách nhiệm xã hội của mỗi người ứng xử trên không gian mạng là vô cùng quan trọng.

- Còn với người dân, làm thế nào để tự bảo vệ mình hiệu quả trước 'bão' tin giả, thưa ông?

- Theo tôi, căn cơ nhất vẫn là xây dựng 'bộ lọc' trong mỗi người. Bộ lọc văn hóa không phải phần mềm, mà là năng lực phân tích, hoài nghi lành mạnh đi kèm trách nhiệm khi tiếp nhận thông tin.

Người dân cần được trang bị kỹ năng số cơ bản: kiểm tra nguồn tin, nhận diện ảnh, video giả, không chia sẻ khi chưa kiểm chứng. Nguyên tắc chúng tôi luôn nhấn mạnh là: 'Chậm lại - Kiểm chứng - Trách nhiệm'. Khi mỗi người dân đều trang bị các 'bộ lọc', tin giả sẽ không còn đất sống.

- Để góp phần giữ vững niềm tin cho xã hội, điều quan trọng nhất lúc này cần là gì, thưa ông?

- Phải đồng bộ ba yếu tố: khung pháp lý đủ mạnh, truyền thông chính thống đủ nhanh, và văn hóa số đủ vững. Khi pháp luật nghiêm đi kèm với minh bạch, cơ quan truyền thông báo chí vào cuộc chủ động, tích cực và người dân luôn tỉnh táo khi tiếp nhận các thông tin còn thấy lấn cấn, thì dù công nghệ thay đổi, tin giả vẫn không thể lấn át được lòng tin và tình đoàn kết của cộng đồng.

Nghị định 15/2020/NĐ-CP (được sửa đổi, bổ sung tại Nghị định 14/2022/NĐ-CP) quy định rõ đối với hành vi lợi dụng mạng xã hội để cung cấp, chia sẻ thông tin sai sự thật thì mức phạt từ 10-20 triệu đồng, ngoài ra còn bị áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả là buộc gỡ bỏ thông tin sai sự thật. Trường hợp nghiêm trọng, có thể bị truy tố hình sự theo Bộ luật Hình sự (các Điều 156, 288, 331) về xử lý hành vi bịa đặt, xuyên tạc, xúc phạm uy tín tổ chức, người thi hành công vụ, hoặc đưa, truyền dữ liệu gây hậu quả nghiêm trọng.

Theo VĂN MINH thực hiện/Sài Gòn Giải Phóng