Từ trung tâm TP HCM, băng qua Tỉnh lộ 15 đầy nắng trong những ngày tháng 3-2025, phóng viên Báo Người Lao Động tìm về Địa đạo Củ Chi - nơi mà trong thế kỷ XX được cả thế giới nhắc đến bởi công trình quân sự độc đáo.
'Làng ngầm' kỳ diệu
Ra đời từ năm 1948, Địa đạo Củ Chi khởi đầu là những đoạn hầm ngắn dùng để cất giấu tài liệu, vũ khí và trú ẩn. Đến thời kỳ chống đế quốc Mỹ, nhất là năm 1966, khi Mỹ dùng Sư đoàn Bộ binh Số 1 'Anh cả đỏ' thực hiện cuộc hành quân lớn mang tên Crimp càn quét, đánh phá ác liệt lực lượng cách mạng và vùng căn cứ thì địa đạo phát triển mạnh mẽ.
Đối diện trận càn này, cán bộ và quân dân kiên cường bám trụ, đào địa đạo, xây chiến hào, lập 'vành đai diệt Mỹ', quyết tâm bảo vệ căn cứ cách mạng với khẩu hiệu 'Một tấc không đi, một ly không rời'.
Từ sự kiên cường ấy, trong lòng đất bên cạnh những dãy hầm nhỏ hẹp đã hình thành bệnh viện dã chiến, kho lương, chiến hào, nơi sinh hoạt, phòng họp của bộ chỉ huy, bếp Hoàng Cầm… Tất cả hòa quyện thành một 'làng ngầm' kỳ diệu, minh chứng cho ý chí bất khuất và trí tuệ sáng tạo của quân dân ta.
![]()
Thông qua những hình ảnh trực quan, du khách cảm nhận rõ cuộc sống gian khổ nhưng kiên cường bên trong Địa đạo Củ Chi. Ảnh: HOÀNG TRIỀU
Sau cuộc càn Crimp, tháng 1-1967, quân Mỹ mở cuộc hành quân Cedar Falls quy mô lớn với 30.000 quân, xe tăng, thiết giáp, pháo binh và không quân yểm trợ nhằm 'bóc vỏ trái đất' để tiêu diệt địa đạo.
Tham vọng của địch là vô hiệu hóa Bộ Chỉ huy Quân khu Sài Gòn - Chợ Lớn - Gia Định, cơ quan lãnh đạo của Khu ủy, các đơn vị chủ lực của Quân khu, phá hủy vùng căn cứ.
Tuy nhiên, hệ thống địa đạo với những cá nhân mưu trí, anh dũng đã biến tham vọng ấy trở thành thảm họa. Chỉ riêng khu vực Bến Dược, một tổ du kích chỉ với 9 người đã bám địa đạo nhiều ngày, tiêu diệt hàng trăm địch, bắn cháy nhiều xe tăng.
Thời gian này hệ thống địa đạo đã đạt đến tổng độ dài khoảng 250 km gồm nhiều tầng, nhánh như mạng nhện khổng lồ dưới lòng đất. Tướng Mỹ A. Nasen phải thừa nhận: 'Không thể phá hủy được địa đạo vì nó không những quá sâu mà còn vô cùng ngoắt ngoéo… Đánh bằng công binh không hiệu quả… và rất khó tìm cửa hầm để xuống địa đạo'.
Ký ức của người lính già
Gặp cựu chiến binh Huỳnh Văn Chịa, hay Năm Chịa, phóng viên khâm phục trí nhớ ở tuổi 79 của người du kích xã Trung Lập Hạ, huyện Củ Chi trong cuộc kháng chiến chống Mỹ này.
Nhắc đến những năm tháng kháng chiến hào hùng, ông Năm Chịa không chỉ say sưa hồi tưởng những trận đánh cam go mà còn là những ngày đào địa đạo gian nan nhưng không ai nản chí. Ông cho biết khi ấy, du kích vừa cầm súng chiến đấu vừa đào hầm vừa cấy lúa, trồng khoai để duy trì lực lượng.
![]()
Mỗi lần thăm Địa đạo Củ Chi, ông Năm Chịa đều không nén được xúc động. Ảnh: PHAN ANH
Chỉ với những dụng cụ thô sơ như lưỡi cuốc, ki xúc đất bằng tre, quân và dân Củ Chi đã âm thầm tạo nên một công trình kỳ vĩ, ngoài sức tưởng tượng, minh chứng cho trí tuệ và sự kiên cường của người dân Việt Nam. Mỗi tổ đào địa đạo thường gồm 5 người, mỗi người một nhiệm vụ như đào, hốt đất bỏ vào ki, đưa đất tới nơi địch không thể phát hiện.
Công việc bắt đầu bằng việc đào các giếng thí rộng 1 m, sâu khoảng 4 m. Từ đáy giếng thí đào tiếp sang bên để tạo thành lối đi. Có nhiều tổ đào, mỗi tổ cách nhau 7 - 10 m; đào đến đâu có người đi sau hốt đất đến đó, không một giây phút ngơi nghỉ.
Khi đào, ai nấy thường xuyên áp sát tai vào vách hầm để nghe động tĩnh của đồng đội, chỉnh từng nhát cuốc sao cho các đường hầm nối nhau chính xác.
'Cứ mỗi 7 - 10 m một giếng thí được đào để kéo đất lên, rồi lấp lại, tạo thành hệ thống thông hơi tinh vi. Trước khi lấp, chúng tôi đặt một cây tre vào giếng thí để tạo lỗ thông hơi, bảo đảm không khí có thể lưu thông. Từng mét địa đạo được mở rộng dần dần theo cách ấy' - người du kích xã năm xưa cho hay.
Đáp số cho mọi thắc mắc
Theo các tư liệu lịch sử, từ sau cuộc Tổng tiến công và nổi dậy Tết Mậu Thân 1968, hình thái chiến trường có nhiều thay đổi. Địch thực hiện chiến thuật 'quét và giữ', liên tục mở các cuộc hành quân hướng mũi nhọn tới vùng giải phóng Củ Chi hòng đánh bật lực lượng cách mạng ra xa, tạo vành đai an toàn bảo vệ Sài Gòn.
Địa đạo được củng cố và phát triển tạo thế bám trụ vững vàng cho các lực lượng áp sát vùng ven đô, giữ vững địa bàn, lập thế trận mới chuẩn bị cho thời cơ giải phóng Sài Gòn sau này.
Cho tới mùa xuân 1975, nhiều cánh quân lớn của Quân đoàn 3 và những đơn vị chủ lực, địa phương tập kết từ đây tiến vào giải phóng thị trấn Củ Chi và dinh lũy cuối cùng của địch tại Sài Gòn, kết thúc toàn thắng cuộc kháng chiến chống Mỹ vào trưa 30-4-1975 lịch sử.
Sau ngày giải phóng, Củ Chi - đất thép thành đồng - 'thay da đổi thịt' từng ngày và Địa đạo Củ Chi đã trở thành Di tích Quốc gia đặc biệt, địa chỉ đỏ thu hút hàng triệu du khách trong và ngoài nước.
Chị Vương Thanh Phượng, hướng dẫn viên du lịch quốc tế Công ty Du lịch TST Tourist, cho biết nhiều du khách quốc tế từng không thể hiểu vì sao một dân tộc nhỏ bé như Việt Nam mà đánh thắng được 2 siêu cường quốc là Pháp và Mỹ thì khi tham quan Địa đạo Củ Chi đã có câu trả lời.
Đến Địa đạo Củ Chi, du khách không chỉ tìm hiểu lịch sử qua sách vở hay hiện vật trưng bày mà còn được tận tai nghe những câu chuyện bi tráng. Đặc biệt, trải nghiệm chui xuống lòng địa đạo giúp du khách cảm nhận rõ cuộc sống gian khổ nhưng kiên cường của quân và dân Củ Chi trong những năm tháng kháng chiến khốc liệt.
'Nhiều du khách khi trải nghiệm đều thốt lên phong cách đánh trận của người Việt thật độc nhất vô nhị' - chị Phượng nói.
Sống mãi với thời gian
Đứng giữa vùng đất một thời từng là chiến trường khốc liệt, ông Năm Chịa không khỏi xúc động. Bâng khuâng trước những đường hầm chằng chịt, ông nói những chứng tích nhắc nhớ về thời lửa đạn hào hùng của dân tộc giờ đây đã trở thành di sản. Ông tin tưởng thế hệ trẻ sẽ không bao giờ quên những hy sinh lớn lao của cha anh.
'Chúng tôi đã đi qua những ngày tháng gian khổ ấy bằng ý chí và lòng yêu nước. Giờ đây, Củ Chi đã yên bình nhưng những câu chuyện về địa đạo sẽ còn sống mãi với thời gian, như một bản anh hùng ca bất diệt' - ông Năm Chịa tự hào.
Trí tuệ dân tộc bảo đảm thắng lợi cuối cùng
Tháng 10-2022, khi tham quan Địa đạo Củ Chi, Thủ tướng Cộng hòa Cuba Manuel Marrero Cruz bày tỏ thán phục. Ông nói người dân Việt Nam không được chuẩn bị để đối đầu với những phương tiện hiện đại của Mỹ, nhưng trí tuệ của dân tộc Việt Nam đã bảo đảm đi đến thắng lợi cuối cùng.
'Mặc dù Mỹ đã rải bom và cả chất độc hóa học để phá hủy tất cả những gì tồn tại trên mặt đất nhưng những người anh em Việt Nam của chúng ta đã viết nên trang sử hào hùng với cả nhân loại. Không có một kiến trúc sư nào trên thế giới có thể thiết kế được hệ thống đường hầm độc đáo như Địa đạo Củ Chi. Nhân dân Việt Nam đã tạo nên một công trình địa đạo rất độc đáo và sáng tạo rất nhiều vũ khí từ những công cụ thô sơ. Trong tim những người du kích Củ Chi có một niềm tin tuyệt đối rằng dấu giày của lính Mỹ không thể giày xéo mảnh đất này' - Thủ tướng Cuba Manuel Marrero Cruz phát biểu.
(Còn tiếp)
(*) Xem Báo Người Lao Động từ số ra ngày 17-3
Copy link
Quay lại
