Những bất cập này đặt ra yêu cầu phải nhìn nhận nghiêm túc: Nếu không tháo gỡ bài bản từ gốc tới ngọn, việc dạy - học AI rất dễ trở thành phong trào, hình thức.
Thời gian qua, nhiều cơ sở giáo dục đã chủ động ứng dụng AI trong giảng dạy và quản trị nhà trường. Một số trường triển khai câu lạc bộ AI, tập huấn kỹ năng số cho giáo viên, từng bước đưa học sinh làm quen với các công cụ mới. Song thực tế cho thấy việc khai thác hiệu quả AI vẫn gặp nhiều vướng mắc mang tính hệ thống.
Nhiều nỗ lực nhưng khoảng cách tiếp cận còn rộng
Thứ nhất, năng lực công nghệ thông tin của phần lớn giáo viên còn hạn chế, đặc biệt ở các môn học không thuộc lĩnh vực khoa học - công nghệ. Không ít giáo viên lúng túng trong việc sử dụng công cụ AI, khó khăn khi xây dựng bài giảng hay xác định mức độ phù hợp cho từng nhóm học sinh. Học sinh ở nhiều địa phương cũng thiếu kiến thức nền tảng để tiếp cận AI một cách an toàn và chủ động.
![]()
Em Phạm Hoàng Nhiên, học sinh lớp 2A1, Trường PTDTBT Tiểu học Dào San. Ảnh: NTCC
Thứ hai, bài toán đạo đức, quyền riêng tư trở nên cấp thiết khi dữ liệu cá nhân của giáo viên và học sinh có nguy cơ bị thu thập, lộ lọt hoặc khai thác sai mục đích. Nhiều trường thiếu quy trình chuẩn trong bảo vệ dữ liệu, trong khi năng lực nhận diện rủi ro của học sinh còn thấp.
Thứ ba, cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin còn chênh lệch lớn giữa các vùng miền. Ở nhiều tỉnh miền núi, thiết bị máy tính thiếu đồng bộ, đường truyền yếu, gây khó khăn cho việc triển khai các hoạt động có tính tương tác cao.
Những điểm nghẽn trên khiến việc đưa AI vào trường học dễ rơi vào tình trạng 'làm cho có', không bảo đảm mục tiêu phát triển năng lực số cho học sinh theo đúng tinh thần chuyển đổi số ngành giáo dục.
Khoảng cách từ… lần đầu tiên được chạm vào chiếc máy tính
Tại Trường PTDTBT Tiểu học Dào San (xã Dào San, Lai Châu), cách đây không lâu, nhiều học sinh thậm chí chưa từng nhìn thấy máy tính.
Tiết Tin học chỉ gói gọn trên bảng, giáo viên mô tả bằng phấn trắng cách vận hành một thiết bị mà học trò chưa từng chạm tới. Đối với các em học sinh người Dao, Mông, Thái…, việc tiếp cận công nghệ là hành trình nhiều khó khăn bởi đời sống còn thiếu thốn, phụ huynh chưa thực sự hiểu giá trị của học tập.
![]()
Tiết Tin học của học sinh Trường PTDTBT Tiểu học Dào San. Ảnh: NTCC
Thầy Bùi Đức Thịnh, giáo viên Tin học có hơn 10 năm công tác vẫn nhớ nguyên vẹn khoảnh khắc học sinh lần đầu bước vào phòng máy.
Những đôi mắt tròn xoe, tiếng reo vui khi lần đầu đặt tay lên bàn phím là kỷ niệm không thể quên. Nhưng phía sau sự hào hứng ấy là cả chuỗi khó khăn: Nhiều em không biết bật máy, không dám chạm vào chuột vì 'sợ bị cắn', buổi thứ ba vẫn loay hoay với thao tác mở một thư mục đơn giản.
Ở Trường Phổ thông DTNT THCS&THPT Đồng Văn (Tuyên Quang), điều kiện tiếp cận AI cũng còn hạn chế. Toàn trường có gần 500 học sinh nhưng chỉ hai phòng máy, nhiều thiết bị đã xuống cấp. Đường truyền Internet không ổn định, khiến việc triển khai những giờ học có ứng dụng AI gặp nhiều trở ngại. Học sinh ở các điểm trường lẻ gần như không có điều kiện tiếp xúc máy tính.
Cô giáo Vàng Thị Dính cho biết: Nhiều giáo viên tự tìm hiểu AI qua Internet nhưng khi áp dụng vào giảng dạy vẫn gặp khó khăn, đặc biệt ở những nội dung cần hướng dẫn trực tiếp. Chính vì vậy, cô đề xuất triển khai AI thông qua các câu lạc bộ hoặc hoạt động trải nghiệm, thay vì đưa ngay vào tiết học chính khóa khi điều kiện chưa đáp ứng.
![]()
Học sinh Trường Phổ thông DTNT THCS&THPT Đồng Văn trong giờ học câu lạc bộ về STEAM và AI. Ảnh: NTCC
Đô thị cũng không 'dễ thở' bởi không phải ai cũng đủ nền tảng để học AI
Ngay tại TP Hồ Chí Minh - nơi có điều kiện thuận lợi nhất cho chuyển đổi số giáo dục việc triển khai AI - việc triển khai cũng không hề đơn giản.
Tại Trường THPT Bùi Thị Xuân, khi câu lạc bộ AI thành lập, có tới 156 học sinh đăng ký. Nhưng chỉ sau 7 tháng, số thành viên còn lại chỉ 28 em. Theo Hiệu trưởng nhà trường - thầy Huỳnh Thanh Phú, nguyên nhân chính là lượng kiến thức chuyên sâu khá lớn, trong khi học sinh còn phải đảm bảo chương trình phổ thông.
Thầy Phú thẳng thắn nhận định: 'AI không thể dạy đại trà, không thể bắt đầu quá sớm khi học sinh chưa có nền tảng công nghệ thông tin cơ bản, cần xem xét đưa vào thời điểm nào cho phù hợp'.
Theo thầy Phú, kể cả khi có chương trình thống nhất, việc dạy AI ở trường phổ thông vẫn đòi hỏi đội ngũ giảng viên có chuyên môn sâu, thậm chí là trình độ sau đại học, đặc biệt trong các nội dung liên quan thuật toán và mô hình hóa. Cơ sở vật chất cũng phải được đầu tư đồng bộ, từ phòng máy đến đường truyền. Quan trọng hơn, người đứng đầu nhà trường phải quyết tâm, am hiểu và sẵn sàng đồng hành.
Từ góc độ đào tạo giáo viên, TS. Kim Mạnh Tuấn (Đại học Giáo dục - Đại học Quốc gia Hà Nội) cho rằng, AI không thể thay thế trình độ chuyên môn của giáo viên. Ngược lại, càng sử dụng AI, giáo viên càng phải có năng lực cao hơn: Biết đặt câu lệnh đúng, biết kiểm soát đầu ra, biết đánh giá các sản phẩm học tập do học sinh sử dụng AI tạo ra.
TS Tuấn nhận định: Nếu giáo viên không làm chủ công nghệ, không có kỹ năng sử dụng AI, họ sẽ gặp khó khăn lớn khi dạy học trong bối cảnh học sinh ngày càng thành thạo các công cụ số. Họ cũng không thể hướng dẫn học sinh sử dụng AI một cách đúng đắn, an toàn.
TS Tuấn cho rằng, cần giảm chênh lệch năng lực số giữa giáo viên thành thị và vùng khó. Để làm được điều này, ngành giáo dục cần tổ chức các chương trình bồi dưỡng quy mô lớn, có hệ thống, đặc biệt dành cho giáo viên vùng sâu, vùng xa - nơi cơ hội tự học còn hạn chế.
![]()
Nếu không xử lý từ gốc, việc đưa AI đại trà dễ trở thành phong trào, thậm chí tạo ra hố sâu bất bình đẳng mới trong giáo dục.
Từ những câu chuyện thực tiễn, có thể thấy việc đưa AI vào giáo dục đòi hỏi sự chuẩn bị kỹ lưỡng trên nhiều phương diện.
Thứ nhất, xây dựng năng lực nền tảng về số và tin học cho học sinh tiểu học, THCS trước khi dạy các nội dung về AI.
Thứ hai, bồi dưỡng đội ngũ giáo viên theo lộ trình, chú trọng kỹ năng triển khai AI an toàn, có đạo đức và đúng mục đích.
Thứ ba, đầu tư cơ sở vật chất, đặc biệt tại vùng khó, để giảm chênh lệch tiếp cận công nghệ.
Thứ tư, triển khai linh hoạt, ưu tiên các mô hình thí điểm, câu lạc bộ, hoạt động trải nghiệm trước khi tích hợp vào chương trình chính khóa.
Việc dạy và học AI không thể hiệu quả nếu vẫn còn thiếu nền tảng, thiếu cơ chế hỗ trợ và thiếu sự sẵn sàng của đội ngũ. Quan trọng hơn, AI chỉ thực sự có ý nghĩa khi được ứng dụng nhân văn, góp phần thúc đẩy đổi mới sáng tạo, chứ không trở thành gánh nặng cho nhà trường, giáo viên và học sinh. Muốn vậy, ngành giáo dục cần một chiến lược dài hơi bắt đầu từ việc 'đủ từ gốc đến ngọn'.
Copy link
Quay lại
