Tăng cường hiệu quả trong chiến lược cai nghiện thuốc lá

Hiện nay, các sản phẩm thay thế nicotine truyền thống đã và đang được sử dụng rộng rãi trong chương trình cai thuốc lá quốc gia và được hướng dẫn cụ thể trong Sổ tay hướng dẫn tư vấn điều trị cai nghiện thuốc lá tại Việt Nam do Bộ Y tế cung cấp. Tuy nhiên, hiệu quả của các biện pháp này chưa đạt kỳ vọng trong thực tiễn.

02/12/2025 17:06

Ảnh minh họa

Theo các chuyên gia y tế, các thông tin sai lệch về nicotine như việc đánh đồng mức độ gây hại của nicotine là 'tương đương ma túy' để thúc đẩy việc loại bỏ nicotine sẽ dẫn đến nhiều hệ lụy nghiêm trọng.

Chiến lược cai nghiện thuốc lá

Nicotine dù là chất gây nghiện nhưng có đóng vai trò quan trọng trong lĩnh vực y khoa khi theo Sổ tay hướng dẫn Tư vấn Điều trị cai nghiện thuốc của Bộ Y tế, tác dụng của nicotine thay thế có dược động học khác với nicotine trong thuốc lá.

Nicotine trong các sản phẩm thay thế thấm từ từ vào máu sau đó thải ra từ từ, giúp nồng độ nicotine trong máu được ổn định ở một mức vừa đủ.

Chính nhờ vào đặc điểm dược động học khác nhau mà các sản phẩm thay thế nicotine có thể điều trị được hội chứng cai nghiện thuốc lá mà không làm cho người được điều trị trở nên nghiện các sản phẩm thay thế. Theo đó, các sản phẩm này được cung cấp dưới dạng kẹo cao su, miếng dán, thuốc xịt, ống hít hoặc viên ngậm,...

Từ hướng dẫn này của Bộ Y tế có thể thấy, bản thân nicotine không phải là nguyên nhân gây ra các bệnh lý gây ung thư, phổi tắc nghẽn mạn tính như nhiều thông tin sai lệch xuất hiện gần đây.

Giám đốc cấp cao phụ trách lĩnh vực khoa học của Haypp Group, Tiến sĩ Marina Murphy nhận định: 'Chúng ta chỉ nói về nicotine khi nhắc đến thuốc lá, trong khi khói thuốc lá có chứa hàng loạt các chất khác. Điều này vô hình trung tạo ra thông điệp từ 'chấm dứt sử dụng thuốc lá' sang 'chấm dứt nicotine', gây hiểu nhầm bản chất của chất này'.

Trong lĩnh vực y học, khi nicotine được sử dụng với một liều lượng phù hợp có thể hỗ trợ cải thiện một số tình trạng bệnh lý như: Giảm đau, điều trị rối loạn tâm thần, bệnh Alzheimer hay Parkinson.

Theo đó, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đã xác định nicotine không phải là chất gây ung thư, tổn thương phổi hay tử vong có liên quan hành vi hút thuốc. Nghiên cứu từ Viện Sức khỏe Y tế quốc gia Hoa Kỳ (NIH) chỉ ra rằng, nicotine giúp làm giảm nguy cơ khởi phát bệnh Alzheimer và chứng sa sút trí tuệ.

Khói thuốc là tác nhân gây ung thư

Các nghiên cứu mới đây đã chỉ ra rằng nicotine là chất gây nghiện và không hoàn toàn vô hại, nhưng tự thân một mình chất này ít tạo ra rủi ro trực tiếp đến sức khỏe người sử dụng.

Theo nghiên cứu về khả năng gây ung thư của nicotine năm 2015, nguyên nhân chính dẫn đến ung thư là các hóa chất sinh ra trong quá trình đốt cháy thuốc lá như PAHs (hydrocacbon thơm đa vòng) và nitrosamines, vốn chỉ có ở thuốc lá điếu truyền thống.

Nhiều năm qua, có một cuộc tranh luận liên quan việc nên loại bỏ nicotine hay loại bỏ khói thuốc lá trong việc kiểm soát thuốc lá. Quan điểm loại bỏ nicotine tập trung coi nicotine là yếu tố trung tâm gây nghiện và gây hại sức khỏe, do đó cần phải cắt giảm hoặc loại bỏ nicotine để giảm nghiện.

Trong khi đó, quan điểm loại bỏ khói thuốc lá lại nhấn mạnh đến việc giảm phơi nhiễm các hóa chất độc hại có trong khói thuốc, vì khói thuốc mới là nguyên nhân chính gây ra các bệnh hiểm nghèo như ung thư phổi, bệnh tim mạch và các tổn thương phổi.

Tổ chức Y tế thế giới (WHO) và nhiều chuyên gia y tế hiện nay cho rằng, việc loại bỏ khói thuốc lá, tức ngăn ngừa phơi nhiễm với những chất độc hại trong khói thuốc mới là yếu tố trọng tâm để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Nicotine có độc tính cấp thấp và cũng đã được chứng minh thông qua các nghiên cứu khoa học rằng đây không phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra các bệnh nguy hiểm. Do đó, các sản phẩm thay thế được khuyến nghị sử dụng nhằm giúp người hút thuốc cai nghiện bằng cách cung cấp nicotine an toàn hơn, không kèm các chất độc hại do việc đốt cháy thuốc lá tạo ra.

Các sản phẩm thuốc lá không khói như: Thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, thuốc lá ngậm,… vẫn có chứa nicotine và một số chất độc hại khác đang tạo ra nhiều tranh luận về việc liệu những sản phẩm này có phải là công cụ để hỗ trợ cai thuốc lá hay sẽ tạo ra thế hệ người nghiện mới. Các báo cáo từ WHO vẫn phủ nhận việc sử dụng thuốc lá điện tử hoặc thuốc lá nung nóng làm công cụ cai thuốc.

Ngược lại, hệ thống đánh giá y khoa độc lập Cochrane - 'tiêu chuẩn vàng' trong tổng hợp luận cứ khoa học đã công bố kết quả đánh giá năm 2025 về hiệu quả của các sản phẩm thuốc lá không khói trong hỗ trợ cai thuốc. Kết luận cho thấy có bằng chứng với độ tin cậy cao rằng sản phẩm này có thể giúp người hút thuốc trưởng thành cai thuốc hiệu quả hơn so với các sản phẩm thay thế.

Trong khoảng 10 năm qua, nhiều quốc gia cũng ghi nhận xu hướng tương đồng với kết quả đánh giá này. Tại Anh, website chính thức của Cơ quan Y tế Công cộng Anh-PHE (trực thuộc Chính phủ) công bố các biện pháp cai thuốc có tỷ lệ thành công cao gồm: Được bác sĩ tư vấn, điều trị cai thuốc, sử dụng các sản phẩm thay thế hoặc kể cả chuyển đổi sang sử dụng các sản phẩm thuốc lá không khói với nguyên lý làm nóng thay vì đốt cháy như thuốc lá truyền thống.

Khoa học hiện đã xác định rõ nicotine không phải nguyên nhân gây ung thư, cũng như đã cho phép sử dụng các sản phẩm thay thế để cai thuốc nhằm củng cố các chiến lược cai thuốc quốc gia. Do đó việc nhận định sai bản chất khoa học về nicotine có thể tiềm ẩn nguy cơ ảnh hưởng đến hiệu quả các chiến lược cai thuốc hiện nay.

Theo THU TRANG/Nhân dân