Nâng cao 'sức khỏe' đất trồng trọt

Đất là tư liệu sản xuất đặc biệt. Tuy nhiên, do thâm canh quá mức và sử dụng vật tư nông nghiệp không hợp lý, những năm qua đất sản xuất nông nghiệp ở nước ta bị thoái hóa nghiêm trọng. Để phục hồi, chúng ta cần có chiến lược bài bản và sự vào cuộc quyết liệt hơn nữa của ngành chức năng.

13/12/2025 09:13

Vườn sầu riêng sử dụng cân đối phân bón vô cơ và hữu cơ của ông Trần Quang Tá, xã Ea Knuếc (Đắk Lắk).

Khẩn trương phục hồi đất thoái hóa

Ông Trần Quang Tá, xã Ea Knuếc (Đắk Lắk) cho biết: 'Trước đây, bà con rất chuộng bón phân vô cơ cho cây trồng bởi loại phân này có tác dụng nhanh, cho năng suất cao. Tuy nhiên, chỉ sau vài năm canh tác đất bắt đầu chai cứng, khả năng thấm hút nước kém, cây dễ bị sâu bệnh, bón phân vào cũng không hiệu quả như trước. Những năm gần đây, chúng tôi đã chuyển qua sử dụng kết hợp giữa phân vô cơ và hữu cơ. Sau khoảng hai năm, đất có sự chuyển biến rõ rệt, bề mặt tơi xốp, màu mỡ, thấm hút nước tốt, cây sinh trưởng khỏe mạnh, ít sâu bệnh, lượng phân bón cũng giảm đi một nửa'.

Câu chuyện của ông Tá phản ánh thực trạng chung tại nhiều địa phương hiện nay. Phó Viện trưởng Viện Thổ nhưỡng Nông hóa Nguyễn Quang Hải cho biết, Việt Nam có tổng diện tích đất tự nhiên khoảng 33,1 triệu ha, trong đó có 4,9 triệu ha đất trồng cây lâu năm, 6,7 triệu ha đất trồng cây hằng năm. Ước tính có khoảng 44% diện tích đất sản xuất nông nghiệp bị thoái hóa. Trong đó, trung du và miền núi phía bắc có hơn 2,1 triệu ha, Tây Nguyên khoảng 2,4 triệu ha, Đồng bằng sông Cửu Long hơn 2,6 triệu ha.

Tại Tây Nguyên, chất lượng đất có dấu hiệu xuống cấp nghiêm trọng. So với đất rừng tự nhiên có hàm lượng carbon hữu cơ là 5,14% và pH là 5,6, đất trồng cây công nghiệp hiện tại ở khu vực này chỉ còn 1,2-2,5% carbon hữu cơ và độ pH xuống mức 3,1-4,6. Điều này cho thấy sự thiếu hụt dinh dưỡng và độ chua cao cần được cải tạo khẩn cấp.

Việt Nam có tổng diện tích đất tự nhiên khoảng 33,1 triệu ha, trong đó có 4,9 triệu ha đất trồng cây lâu năm, 6,7 triệu ha đất trồng cây hằng năm. Ước tính có khoảng 44% diện tích đất sản xuất nông nghiệp bị thoái hóa. Phó Viện trưởng Viện Thổ nhưỡng Nông hóa Nguyễn Quang Hải

Tình trạng suy giảm 'sức khỏe' đất ở nước ta xuất phát từ nhiều nguyên nhân. Việc thâm canh tăng vụ liên tục đã làm đất bị khai thác kiệt quệ, không có thời gian 'nghỉ ngơi' và phục hồi. Nghiêm trọng hơn, tình trạng lạm dụng phân bón vô cơ đã tạo ra sự mất cân bằng dinh dưỡng, khiến đất bị bạc màu và thiếu hụt trầm trọng các nguyên tố trung, vi lượng cùng chất hữu cơ thiết yếu. Về lâu dài, sự mất cân đối này kết hợp với việc lạm dụng hóa chất bảo vệ thực vật sẽ phá vỡ cấu trúc đất, tích tụ kim loại nặng làm đất bị trơ cứng và mất đi khả năng canh tác.

Theo ông Nguyễn Quang Hải, việc gìn giữ, phục hồi và nâng cao 'sức khỏe' đất trở thành yêu cầu cấp thiết, bắt buộc để bảo đảm an ninh lương thực và định hướng phát triển nông nghiệp theo hướng bền vững. Cải tạo chất lượng đất không chỉ giúp tăng khả năng chống chịu của đất trước biến đổi khí hậu mà còn là chìa khóa để nâng cao hiệu quả sử dụng đất, giảm chi phí đầu tư, cải thiện chất lượng nông sản, đáp ứng tiêu chuẩn thị trường xuất khẩu.

Xây dựng 'hồ sơ sức khỏe' cho đất

Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Văn Dũng, Trường Nông nghiệp (Đại học Cần Thơ) cho rằng, quản lý độ phì nhiêu đất không chỉ là giải pháp kỹ thuật mà còn là định hướng chiến lược lâu dài nhằm bảo đảm sự phát triển ổn định nông nghiệp. Do vậy, cơ quan chức năng cần tăng cường phân tích đất, nhất là ở quy mô nông hộ nhằm giúp bà con có giải pháp canh tác, bón phân hợp lý. Phát triển các mô hình kinh tế phù hợp theo từng nhóm đất.

Đồng thời, khuyến khích nhà nông sử dụng phân hữu cơ, các vật liệu cải tạo đất, giảm thâm canh lúa ba vụ và mở rộng mô hình luân canh. Cùng với đó, đầu tư hệ thống thủy lợi thông minh, tăng cường tập huấn cho nông dân và đẩy mạnh nghiên cứu dài hạn về tác động của biến đổi khí hậu đối với đất.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường thông tin, thời gian tới, ngành nông nghiệp sẽ thống nhất hệ thống phân loại đất với bộ chỉ tiêu đánh giá chất lượng đất trong toàn quốc. Các quy chuẩn kỹ thuật về 'sức khỏe' đất và phân bón sẽ sớm được rà soát, hoàn thiện.

Để quản lý và nâng cao độ phì nhiêu đất bền vững, theo Viện Thổ nhưỡng Nông hóa (Bộ Nông nghiệp và Môi trường), cơ quan chức năng cần sớm xây dựng cơ sở dữ liệu chất lượng đất, nhất là xây dựng thang đánh giá sức khỏe đất đối với cây lúa, hình thành mạng lưới quan trắc diễn biến chất lượng đất lúa; nghiên cứu ảnh hưởng của các nguyên tố trung và vi lượng, phát triển bộ chẩn đoán tính chất đất ngoài đồng ruộng...

Trong đó, tập trung tổng hợp, đánh giá hiệu quả sử dụng phân bón hiện nay đối với cây trồng chủ lực trên các loại đất chính ở các vùng sinh thái. Bộ cũng sẽ tập trung xây dựng quy trình canh tác tối ưu theo nguyên tắc 'năm đúng', bao gồm: Đúng loại đất, đúng loại cây, đúng liều lượng, đúng thời điểm, đúng cách. Cùng với đó, hoàn thiện hoặc xây dựng mới và nhân rộng quy trình canh tác cho cây trồng chủ lực trên các loại đất đặc thù, như đất dốc, đất phèn, đất mặn, đất cát ven biển, đất xám bạc màu… gắn với quy trình quản lý dinh dưỡng hiệu quả theo hướng ổn định và phục hồi chất lượng đất, bảo vệ và phát triển sự đa dạng hệ sinh vật có ích trong đất.

Theo Bài và ảnh: ANH THƯ/Nhân dân