7 sự kiện đột phá của khoa học thế giới năm Quý Mão 2023

VOH - 7 sự kiện khoa học năm 2023 được các khoa học gia bình chọn, từ việc lên mặt trăng cho đến sự ra đời của AI và những biến đổi khí hậu, thiên nhiên cho thấy một năm đầy kịch tính về khoa học.

09/02/2024 08:35

1. Tàu đổ bộ của Ấn Độ tới vùng tối của mặt trăng

Tàu đổ bộ của Ấn Độ tới vùng tối của mặt trăng

Trong khi các tỷ phú phương Tây bận rộn phóng tên lửa lên vũ trụ thì các nhà khoa học ở Ấn Độ lại âm thầm làm điều mà trước đây chưa ai làm được. Tàu đổ bộ mặt trăng Chandrayaan-3 của họ là sứ mệnh đầu tiên đến cực nam mặt trăng, một khu vực chưa được khám phá, nơi được cho là có tồn tại các hồ chứa nước đóng băng. Hình ảnh phòng điều khiển ở Ấn Độ lan truyền trên mạng xã hội, cho thấy các nhà khoa học nữ cấp cao đang ăn mừng thành tích đáng kinh ngạc của họ.

Thành công của Chandrayaan-3, được phóng vào tháng 7/2023, đã cho thế giới thấy rằng Ấn Độ không chỉ là nước đóng vai trò lớn trong lĩnh vực không gian mà còn có thể phóng thành công tàu đổ bộ lên mặt trăng với giá chỉ 75 triệu USD. Chi phí này không đáng kể nhưng nó rẻ hơn nhiều so với ngân sách của hầu hết các quốc gia khác dành cho sứ mệnh mặt trăng.

Hai tuần sau khi hạ cánh, Chandrayaan-3 được đưa đi ngủ vào ban đêm và không bao giờ thức dậy, nhưng nó đã hoàn thành nhiệm vụ được giao: phát hiện lưu huỳnh trên bề mặt mặt trăng và cho thấy đất mặt trăng là chất cách nhiệt tốt. Với sự đa dạng hơn, chi phí thấp hơn và tên lửa xanh hơn, có cảm giác như nhân loại có thể đang đứng trước một kỷ nguyên khám phá không gian mới, dễ tiếp cận hơn.

2. AI cuối cùng cũng bắt đầu có cảm giác rất trí tuệ

Thường rất khó để phát hiện ra các bước ngoặt công nghệ nhưng năm 2023 là một trong những năm hiếm hoi mà chúng ta có thể nói chắc chắn rằng thế giới đã bắt đầu thay đổi. Đó là năm mà trí tuệ nhân tạo cuối cùng đã trở thành xu hướng chủ đạo. ChatGPT và những người bạn ổn định là các mô hình ngôn ngữ lớn được ra đời vào cuối năm 2022, ChatGPT đã lan truyền vào năm 2023, khiến người dùng choáng váng vì khả năng diễn đạt trôi chảy và kiến thức như là bách khoa toàn thư. Ngành công nghệ, dẫn đầu bởi các công ty nghìn tỷ USD đã bị 'hố' trước sự thành công của một sản phẩm từ một công ty chỉ có vài trăm nhân viên. Có sự chen lấn để dẫn đầu trong thị trường 'AI sáng tạo' được ChatGPT báo trước.

Tại sao ChatGPT lại cất cánh ngoạn mục như vậy? Đầu tiên, nó rất dễ tiếp cận. Bất kỳ ai có trình duyệt web đều có thể truy cập AI. Và thứ hai, cuối cùng nó cũng có cảm giác giống như trôi chảy hơn rất nhiều so với máy tính Star Trek. Chúng ta đã sử dụng AI trong một thời gian dài mà không nhận ra điều đó, nhưng cuối cùng, chúng ta cũng có được thứ gì đó rất… 'trí tuệ'. Đây không phải là điểm cuối của con đường, không phải là một chặng đường dài mà là sự khởi đầu của một điều gì đó lớn lao.

3. Cô gái tuổi teen chứng minh định lý Pythagore

Hai cô gái tuổi teen đến từ New Orleans là Calcea Johnson và Ne'Kiya Jackson, đã trình bày một bằng chứng toán học mới về định lý Pythagore bằng cách sử dụng lượng giác tại một cuộc họp khu vực của Hiệp hội Toán học Hoa Kỳ.

Johnson và Jackson không phải là những người đầu tiên đưa ra cách chứng minh lượng giác cho định lý Pythagoras. Tuy nhiên, phép chứng minh 'hình nón' của họ sử dụng quy tắc sin và chuỗi hình học vô hạn cho thấy khả năng sáng tạo tuyệt vời và sự linh hoạt về mặt toán học.

Năm ngoái, Katharine Birbalsingh, cựu cố vấn về di chuyển xã hội cho chính phủ Anh, đã bị chỉ trích vì nói rằng các cô gái ít chọn môn vật lý mức độ A vì nó liên quan đến 'toán khó'. Thành tích của Johnson và Jackson đã nói lên điều ngược lại một cách hùng hồn.

4. Năm nóng kỷ lục

Năm nóng kỷ lục

Tương tự như vậy, con ếch bị ném vào nước nóng sẽ tự cứu mình. Người luộc chậm không nhận thấy cho đến khi nhiệt độ đạt đến mức gây chết người. Năm 2023 sẽ là năm nóng kỷ lục. Kỷ lục này trước đó đã được thiết lập cách đây bảy năm, vào năm 2016.

Tác động của nắng nóng ngày càng gia tăng. Biển ấm hơn và bầu không khí ấm hơn đã góp phần gây ra các sự kiện mang lại cái chết và sự hủy diệt ở mức báo động. Tại Libya, hơn 10.000 người thiệt mạng khi lũ lụt cuốn trôi một thành phố ra biển. Hỏa hoạn thiêu rụi các hòn đảo của Hy Lạp và rừng Canada. Bão nhiệt đới Freddy tàn phá các cộng đồng ở Đông Phi vốn đang chìm trong nghèo đói. Hạn hán và nắng nóng khiến một số vùng không thể ở được.

Dự báo AI đã bắt đầu thực hiện công việc mà hàng triệu nhà dự báo con người không thể quản lý, phân tích dữ liệu thời tiết và khí hậu với tốc độ chưa từng thấy. Vệ tinh Nasa Swat bắt đầu đo vị trí của toàn bộ nước trên Trái đất, giúp ngăn chặn những thảm họa trong tương lai.

Con người nghĩ rằng họ thông minh hơn ếch, nhưng chúng ta sẽ chỉ tự cứu mình nếu nhận ra rằng chúng ta đang ở trong nguồn nhiệt đang nóng lên và là kẻ bị thí nghiệm như ếch.

5. Liệu pháp Crispr mới điều trị bệnh hồng cầu hình liềm và bệnh Thalassemia beta

Thật đáng mừng khi Vương quốc Anh đang đi tiên phong trong liệu pháp công nghệ sinh học điều trị bệnh hồng cầu hình liềm và bệnh thalassemia beta. Những căn bệnh gây suy nhược và đôi khi gây tử vong này thường ảnh hưởng đến người da đen và những người có nguồn gốc từ Nam Địa Trung Hải, Trung Đông, Nam Á và Châu Phi. Lần đầu tiên trên thế giới, cơ quan quản lý dược phẩm của Vương quốc Anh đã phê duyệt công cụ chỉnh sửa bộ gen Crispr–Cas9 có tên Casgevy để điều trị bệnh. Liệu pháp này đã được chứng minh là làm giảm các cơn đau suy nhược trong bệnh hồng cầu hình liềm và loại bỏ hoặc giảm nhu cầu truyền hồng cầu trong bệnh thalassemia trong ít nhất một năm.

Mặc dù đáng khích lệ nhưng vẫn còn phải xem những rủi ro tiềm ẩn sẽ diễn ra như thế nào. Những kết quả tích cực sẽ tiếp tục trong dài hạn? Những tác động an toàn là gì? Ví dụ, có khả năng Crispr–Cas9 đôi khi có thể thực hiện các chỉnh sửa gen ngoài ý muốn mà không rõ tác dụng. Tương tự, liệu pháp này có thể tốn tới 2 triệu USD cho mỗi người.

6. Thuốc giảm cân Wegovy

Thuốc giảm cân Wegovy

Thế giới đang gặp vấn đề về lương thực: 650 triệu người trưởng thành bị béo phì, nghĩa là họ có chỉ số khối cơ thể (BMI) trên 30 kg/m² và tiêu thụ nhiều calo hơn mức cơ thể có thể sử dụng.

Mặt khác, 735 triệu người trên toàn thế giới đang đói. Tuy nhiên, nhiều người chết vì béo phì hơn là vì thiếu dinh dưỡng. Vì vậy, việc phát hiện ra một nhóm thuốc được gọi là chất kích thích thụ thể glucagon-like peptide-1 (GLP-1) là điều đáng hoan nghênh.

Những loại thuốc GLP-1 này ban đầu được cấp phép để kiểm soát bệnh tiểu đường và sau đó chúng đã được cấp phép làm thuốc giảm cân. Wegovy, sản phẩm tiêu biểu của những loại thuốc này, hoạt động bằng cách giảm lượng đường trong máu và khiến mọi người cảm thấy no nhanh hơn khi ăn.

Trong một thử nghiệm lâm sàng kéo dài 2 năm với 304 người, các đối tượng sử dụng Wegovy đã giảm 15% trọng lượng cơ thể, trong khi đối tượng đối chứng chỉ giảm 3%.

Thật thú vị, từ một nghiên cứu lớn kéo dài ba năm liên quan đến bệnh nhân mắc bệnh tim, thì Wegovy cũng làm giảm nguy cơ đột quỵ, đau tim và tử vong do bệnh tim. Có vẻ như bây giờ chúng ta có thể ăn bao nhiêu tùy thích và tiêm thuốc, nhưng dùng Wegovy sẽ có những tác dụng phụ, chẳng hạn như buồn nôn, nôn, nhức đầu, mệt mỏi và có thể có nguy cơ phát triển một số bệnh ung thư tuyến giáp.

7. Sự suy giảm số lượng chim liên quan đến thuốc diệt cỏ và thuốc trừ sâu

Đây là một năm phá kỷ lục và không hề tốt chút nào khi nói đến môi trường. Cùng với tình trạng nóng lên toàn cầu, một thảm họa môi trường khác đang diễn ra: sự mất mát nhanh chóng của động vật hoang dã.

Mặc dù cấp bách, cuộc khủng hoảng đa dạng sinh học nhận được mức độ bao phủ ít hơn tới tám lần so với tình trạng khẩn cấp về khí hậu.

Trong bốn thập kỷ qua, số lượng chim trên khắp châu Âu đã giảm đáng kinh ngạc đến 550 triệu con. Cho đến nay người ta tin rằng nguyên nhân chính là do mất môi trường sống và ô nhiễm.

Nhưng một nhóm nghiên cứu do Stanislas Rigal dẫn đầu đã điều tra dữ liệu về 170 loài chim trên 20.000 địa điểm ở 28 quốc gia và kết luận rằng nguyên nhân chính giết chết chim là thâm canh nông nghiệp. Chính xác hơn, đó là việc gia tăng sử dụng thuốc trừ sâu và phân bón, điều này không chỉ làm mất đi nguồn thức ăn của chim mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của chúng.

Những nghiên cứu quy mô lớn như vậy rất quan trọng trong việc tác động đến việc ra quyết định và các ưu tiên chính sách. Hãy hy vọng rằng năm 2024 sẽ mang lại sự thay đổi tích cực trong các bộ phận đó.

TIN LIÊN QUAN