Khủng long từng sống trên hành tinh rất nóng, tại sao con người không thể?

Hàng triệu năm trước, hành tinh này nóng hơn nhiều so với ngày nay. Tuy nhiên, nó vẫn tràn đầy sức sống. Vậy tại sao khủng hoảng khí hậu hiện nay lại được xem như mối đe dọa sống còn đối với loài người?

06/05/2023 23:11

Những giới hạn của con người

Quay trở lại thời kỳ khi những con khủng long đại dương dài 25 mét bơi trên biển, T-Rex và Triceratops lang thang trên mặt đất nơi mà chúng ta đi bộ ngày nay, Trái đất là một nơi nóng bỏng, rất nóng để sinh sống. Trong Kỷ nguyên Đại Trung Sinh này - từ khoảng 250 đến 66 triệu năm trước - nồng độ CO2 trong khí quyển cao hơn hiện nay khoảng 16 lần, tạo ra "khí hậu nhà kính" với nhiệt độ trung bình ấm hơn từ 6 đến 9 độ so với hiện nay.

Ảnh minh hoạ: DW

Các nhà khoa học cho rằng khí mê-tan từ quá trình ợ và xì hơi của khủng long - tương tự như bò ngày nay - đã góp phần vào sự nóng lên toàn cầu vào thời điểm đó. Nhưng lý do chính là siêu lục địa Pangea đang dần bắt đầu trôi dạt và vỡ ra. Điều này cuối cùng không chỉ dẫn đến việc tạo ra các lục địa như chúng ta biết ngày nay, mà còn dẫn đến sự thay đổi khí hậu.

Sự chuyển động của toàn bộ cảnh quan và lục địa đã gây ra những vụ phun trào núi lửa khổng lồ phun khí gây hại cho khí hậu vào bầu khí quyển, do đó làm nóng hành tinh. Nó cũng dẫn đến mưa axit, axit hóa đại dương và thay đổi cơ bản thành phần hóa học trên đất liền và dưới nước, gây ra sự tuyệt chủng hàng loạt mở đường cho sự trỗi dậy của khủng long.

Ngày nay, chúng ta vẫn còn cách xa loại nhiệt độ đã biến hành tinh thành một ngôi nhà kính trong Đại Trung Sinh. Tuy nhiên, bằng cách đốt cháy nhiên liệu hóa thạch như than đá, dầu mỏ và khí đốt ở mức chưa từng có, con người đã làm hành tinh nóng hơn 1,1 độ C so với mức thời kỳ tiền công nghiệp.

Kết quả là, sức khỏe của hệ sinh thái đang xấu đi nhanh hơn bao giờ hết, với những tác động nghiêm trọng đối với con người cũng như các hệ sinh thái đất, rừng và biển trên toàn thế giới. Các nhà khoa học cho biết thời gian hạn hán trung bình ở Trung Mỹ sẽ tăng thêm 5 tháng với 1,5 độ C, trong 8 tháng với mức tăng 2 độ C và 19 tháng nếu nhiệt độ tăng thêm 3 độ C.

Họ cũng nói rằng thế giới sẽ chạm mốc 3 độ C vào cuối thế kỷ này nếu khí thải nhà kính tiếp tục không được kiểm soát, dẫn đến lũ lụt, bão, mực nước biển dâng cao và những đợt nắng nóng khắc nghiệt chưa từng có. Do đó, các nhà khoa học nói về cuộc khủng hoảng khí hậu như một mối đe dọa hiện hữu đối với con người.

Tại sao khủng long vẫn sống được?

Và trở lại với câu chuyện của khủng long. Việc loài động vật to lớn này đối phó tốt với điều kiện khí hậu nơi chúng sống chủ yếu là do một yếu tố quyết định: thời gian.

Mặc dù nồng độ CO2 trong khí quyển cực kỳ cao trong Đại Trung Sinh, nhưng nó tăng rất chậm. Trước đây hoạt động núi lửa mạnh mẽ và mất hàng triệu năm để làm hành tinh nóng lên vài độ, song bằng cách đốt nhiên liệu hóa thạch, con người đã khiến thay đổi hoàn toàn khí hậu trong vòng hai thế kỷ.

Khủng long có thể sống trong môi trường rất nóng, nhưng là do có thời gian để thích nghi và có giới hạn chịu đựng tốt hơn - những điều mà con người đều đang không có được. Ảnh: DW

Georg Feulner thuộc Viện Nghiên cứu Tác động Khí hậu Potsdam (PIK) cho biết tốc độ nóng lên chậm hơn mang lại cho thiên nhiên cơ hội thích nghi. "Các loài động vật không thích nóng có thể di chuyển đến các vĩ độ cao hơn, chẳng hạn như về phía các cực. Hoặc chúng cũng có thể thích nghi thông qua các quá trình tiến hóa".

Nhưng ông nói thêm rằng nhiệt độ cực cao có thể khiến một số loài động vật nhất định không thể ở được "bởi vì đơn giản là có những giới hạn sinh lý nhất định đối với động vật và con người". Khủng long rõ ràng khỏe mạnh và chịu đựng tốt hơn con người rất nhiều. Thực tế như đã biết, gần đây mỗi năm đã có hàng trăm ngàn người chết trên toàn thế giới vì nhiệt độ quá cao.

Và lịch sử cho thấy rằng năm cuộc đại tuyệt chủng hàng loạt mà hành tinh đã chứng kiến cho đến nay đều liên quan đến sự nóng lên quá mức hoặc các kỷ băng hà của hành tinh, cũng như những thay đổi trong các chu trình hóa học ở biển hoặc trên đất liền.

Ví dụ, tác động của một tiểu hành tinh cách đây 67 triệu năm đã tạo ra một đám mây bụi khổng lồ và gây ra các vụ phun trào núi lửa dữ dội trên toàn thế giới, làm tối bầu trời và làm mát hoàn toàn khí hậu. Sự nguội đi mạnh mẽ và tương đối nhanh này khiến chúng ta có ít thời gian để thích nghi và đánh dấu sự kết thúc của kỷ nguyên khủng long. Nhìn chung, 76% các loài đã tuyệt chủng vào thời điểm đó.

Trong một cuộc tuyệt chủng hàng loạt, ít nhất 3/4 số loài biến mất trong khoảng 3 triệu năm. Một số nhà khoa học, nhìn vào tốc độ tuyệt chủng hiện tại, nghĩ rằng chúng ta đang ở giữa đợt tuyệt chủng hàng loạt thứ 6. Chỉ trong vài thập kỷ tới, người ta ước tính rằng ít nhất 1 triệu trong số 8 triệu loài đã biết có nguy cơ biến mất vĩnh viễn. Nhiều nhà khoa học tin rằng con số thực có thể cao hơn nhiều.

Bởi vậy, để tránh số phận loài người sớm giống như khủng long và hàng triệu loài khác trong quá khứ, con người phải làm mọi cách để ngăn trái đất nóng lên một cách nhanh chóng, cũng như theo đánh giá sẽ cần một khoản đầu tư hàng trăm tỷ đô la mỗi năm để con người có thể thích nghi với một khí hậu ngày càng nóng lên trong tương lai.

Mai Vân (theo DW)