Nhớ về khoảng thời gian ấy, bà Nguyễn Thị Duyên (thôn Muồng Phú Vàng, xã Vân Hòa, huyện Ba Vì) vẫn còn bồi hồi. “Trước ngày 1/8/2008, người dân trong thôn chúng tôi đã nghe đến chủ trương sáp nhập huyện Ba Vì của tỉnh Hà Tây cũ về Hà Nội. Tuy nhiên đến ngày hôm ấy chúng tôi vẫn cảm thấy lạ lẫm và vui mừng lắm. Lúc ấy, chúng tôi mong muốn khi về Hà Nội người dân Ba Vì sẽ được hưởng những chính sách và được đầu tư tốt hơn, cuộc sống của những người nông dân sẽ trở nên khấm khá hơn”, bà Duyên nhớ lại.
Theo Nghị quyết số 15/2008/NQ-QH12 của Quốc hội, tỉnh Hà Tây, huyện Mê Linh (Vĩnh Phúc) và 4 xã Đông Xuân, Tiến Xuân, Yên Bình, Yên Trung thuộc huyện Lương Sơn, tỉnh Hòa Bình sáp nhập vào Thủ đô Hà Nội, trở thành thủ đô có diện tích lớn thứ 17 thế giới.
Thủ đô Hà Nội thời điểm được hợp nhất (tháng 8/2008) có diện tích 3.328,89km2 với dân số hơn 6,2 triệu người, gồm 29 quận, huyện, thị xã và 577 xã, phường, thị trấn. Qua 15 năm phát triển (từ 2008-2023), dân số đến nay (ước tháng 6/2023) là 8.564,5 nghìn người (gấp 1,37 lần so với thời điểm mới hợp nhất), 30 quận, huyện, thị xã và 579 xã, phường, thị trấn.
Việc mở rộng địa giới hành chính đã gia tăng nguồn lực để phát triển về kinh tế, văn hoá, xã hội, tạo tiền đề để Thủ đô Hà Nội phát triển đồng bộ. Từ cột mốc lịch sử ấy, Hà Nội đang từng ngày đổi khác. Về những vùng ven của Thủ đô, tất thảy mọi người đều dễ dàng cảm nhận được sự khác biệt và đổi thay theo chiều hướng tích cực. Sự phát triển mang tính bứt phá của ngoại thành đã xoá nhoà dần đi những hình ảnh khó khăn của những vùng nông thôn, miền núi với trung tâm Thủ đô.
Trở lại với câu chuyện của xã Vân Hòa, 15 năm sau ngày sáp nhập, Vân Hoà trở thành một trong những địa phương tiêu biểu cho công cuộc mở rộng. Mảnh đất miền núi này từng có nhiều khó khăn khi là một trong 7 xã miền núi thuộc huyện Ba Vì. Trước khi về Hà Nội, người dân chưa hình dung ra được hệ thống điện, đường, trường, trạm khang trang.
“Gia đình tôi là dân tộc Mường đã sống nhiều đời ở mảnh đất này, chứng kiến bao sự đổi thay của huyện. Từ khi về Hà Nội, dân trí được mở mang nhiều hơn, với các chính sách về phát triển kinh tế miền núi, khi xuất hiện các công ty du lịch, quê tôi trở thành điểm đến hút khách, từ đó đời sống người dân khấm khá hơn, biết cách buôn bán để có nhà cửa to đẹp như bây giờ. Chúng tôi cũng được Thành phố đầu tư, có nhiều chính sách ưu tiên cho đồng bào dân tộc hơn”, bà Duyên nói.
Niềm mong ước của bà Duyên đã dần trở thành hiện thực. Có về Vân Hòa hôm nay mới nhận thấy được sự chuyển mình của xã miền núi này. Nhiều hộ đã thoát nghèo, thu nhập ổn định từ nguồn hỗ trợ của Dự án giảm nghèo. Bà Nguyễn Thị Ngọc Hà, Phó Chủ tịch Ủy ban nhân dân (UBND) xã Vân Hòa cho biết, xã có tỷ lệ người dân tộc thiểu số chiếm 48% dân số. Sự phát triển thấy rõ nhất của xã sau khi sáp nhập về Hà Nội là có 2 thôn đã vươn lên xóa nghèo, không còn nằm trong chương trình 135 - Chương trình mục tiêu quốc gia giảm nghèo bền vững.
Huyện cũng đã đầu tư cho xã về mọi mặt; diện mạo nông thôn thay đổi, cơ sở hạ tầng dần đồng bộ với quy mô đạt chuẩn. Các thôn cũng được đầu tư xây dựng nhà văn hóa để thuận tiện cho sinh hoạt văn hóa cộng đồng. Thu nhập bình quân đầu người năm 2022 đạt 54,7 triệu đồng/người/năm.
Về phát triển kinh tế nông thôn, Vân Hòa là xã có số lượng đàn bò sữa lớn của huyện Ba Vì, nghề chăn nuôi bò sữa được Vân Hòa xác định là trọng điểm để phát triển kinh tế ở địa phương. Nghề này mang lại nguồn thu ổn định, thậm chí có nhiều hộ đã vươn lên làm giàu.
Một trong các gia đình chúng tôi đến thăm là gia đình chị Tạ Thị Năm (thôn Mồ Đồi) với mô hình chăn nuôi bò sữa. Chị Năm cho biết, việc chăn nuôi hiện tại thuận lợi hơn nhiều với các chính sách khuyến nông của xã, huyện, hay việc vay vốn của Ngân hàng chính sách cũng dễ dàng tiếp cận hơn để đầu tư con giống. Nhiều năm chăm chút cho đàn bò, hiện tại quy mô chuồng trại của gia đình chị lên tới 50 con. Với 7 tạ sữa cung cấp cho nhà máy mỗi ngày, gia đình chị có nguồn thu nhập lên đến hàng trăm triệu đồng/năm.
“Gia đình tôi đã từng chăn nuôi bò sữa từ năm 2004, tuy nhiên vì nhiều lý do nên bị gián đoạn. Khi quay trở lại với nghề, gia đình tôi đã có kinh nghiệm và được tạo nhiều điều kiện, cơ hội hơn. Từ ngày sáp nhập về Hà Nội, đường xá thuận lợi để nông sản, sữa đi được nhiều nơi, đến các thị trường khác nhau. Môi trường chăn nuôi có nhiều thay đổi tích cực, từ chăn nuôi nhỏ lẻ thành chăn nuôi quy mô lớn, tập trung hơn, hình thành chuỗi các hộ chăn nuôi cùng nhau phát triển”, chị Năm cho hay.
Từ xã Vân Hoà nhìn rộng ra toàn huyện Ba Vì, trên những mảnh đất còn nhiều khó khăn, huyện đã phát huy được những lợi thế của mình để phát triển. Trước khi sáp nhập, Ba Vì là một huyện thuộc vùng bán sơn địa, nằm ở phía Tây Bắc của tỉnh Hà Tây. Đến nay, được sự quan tâm đầu tư, hỗ trợ của Thành phố, sự đoàn kết nỗ lực phấn đấu của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân trong huyện, huyện Ba Vì đã vươn mình lên tầm cao mới với một diện mạo mới.
Kinh tế, xã hội của huyện Ba Vì có nhiều chỉ tiêu tăng gấp nhiều lần so với thời điểm trước khi sát nhập; văn hóa được giữ gìn, bảo tồn và phát huy, đời sống của nhân dân không ngừng được nâng cao, tình hình an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội được giữ vững và ổn định.
Thu nhập bình quân đầu người tăng từ 29 triệu đồng năm 2008 lên 55,6 triệu đồng/người năm 2022. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp theo hướng tích cực, bền vững. Thu ngân sách năm 2022 của huyện đạt 511.700 triệu đồng, bằng 155,4% kế hoạch Thành phố giao, 104,6% kế hoạch huyện giao, bằng 145,65% so năm 2021. Các tiềm năng của Ba Vì được khai thác và đạt kết quả tích cực như: Phát triển du lịch trải nghiệm, nghỉ dưỡng, du lịch tâm linh với các điểm du lịch nổi bật như: Cụm đền Trung - Thượng - Hạ; các khu du lịch Khoang Xanh, Ao vua, Thiên Sơn Suối Ngà... Hiện nay, Ba Vì đã có hộ dân đầu tư mô hình sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao; nhiều hộ chăn nuôi quy mô trang trại; phát triển cây dược liệu (trên núi cao), trồng cây ăn quả (dưới chân núi); đa số lao động trẻ có việc làm tại các công ty, doanh nghiệp.
Cũng là một trong số những địa phương được sáp nhập về Thủ đô Hà Nội, xã Yên Trung (Thạch Thất, Hà Nội) được đánh giá là có nhiều đổi thay. Chủ tịch UBND xã Yên Trung Đinh Công Long cho biết, năm 2008, xã Yên Trung được tách ra từ huyện Lương Sơn (Hòa Bình) và nhập vào huyện Thạch Thất.
Trước khi về Thủ đô, Yên Trung vẫn còn thôn Hương chưa có điện lưới, giao thông các ngõ xóm chủ yếu là đường đất. Tuy nhiên, với sự quan tâm đầu tư của Thành phố và huyện Thạch Thất cùng sự nỗ lực của cấp ủy, chính quyền, nhân dân địa phương, năm 2018, Yên Trung hoàn thành xây dựng nông thôn mới, hạ tầng khang trang, sạch đẹp. Phát huy lợi thế địa hình đồi, núi thoáng, rộng, nhiều hộ dân ở Yên Trung đã thực hiện mô hình chăn nuôi trâu, bò, lợn, gà, mô hình trồng thanh long ruột đỏ. Toàn xã có khoảng 1.000 người có việc làm ổn định tại Khu công nghiệp Quang Tiến (tỉnh Hòa Bình), Khu công nghệ cao Hòa Lạc.
Giống như xã Yên Trung, xã Tiến Xuân (huyện Thạch Thất) cũng có xuất phát điểm là một trong những địa phương từng gặp nhiều khó khăn trước khi sáp nhập. Thế nhưng, Tiến Xuân hôm nay đã khác xưa. Chẳng khó để thấy đó là điện, đường, trường, trạm, nhà văn hóa... được đầu tư đồng bộ. Hiện, Tiến Xuân đã có hộ dân đầu tư mô hình sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao; nhiều hộ chăn nuôi quy mô trang trại, phát triển nghề trồng rừng (trên núi cao), trồng cây ăn quả (dưới chân núi)...
Không chỉ riêng Ba Vì, Thạch Thất, một địa phương của tỉnh Vĩnh Phúc khi sáp nhập về Hà Nội cũng trở thành vùng kinh tế phát triển với tốc độ tương đối cao, đó là huyện Mê Linh. Sau khi sáp nhập, huyện Mê Linh có 18 xã, diện tích tự nhiên hơn 14 nghìn ha với hơn 19 vạn dân. Ngay từ ngày đầu về Thủ đô, huyện đã phối hợp với các sở, ngành của Thành phố triển khai nghiên cứu, xây dựng “Quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội huyện Mê Linh đến năm 2020, định hướng đến năm 2030”; quy hoạch chung xây dựng huyện Mê Linh; quy hoạch xây dựng nông thôn mới...
Tốc độ phát triển kinh tế trong 15 năm của huyện đạt mức tăng bình quân 9,8%/năm; năm 2008 tăng 37,4%. Thu ngân sách Nhà nước trên địa bàn bình quân hàng năm ước đạt 693,5 tỷ đồng, trong đó thu từ tiền sử dụng đất bình quân hàng năm đạt 310,6 tỷ đồng. Thu nhập bình quân đầu người trên địa bàn được cải thiện rõ rệt, năm 2022 đạt 60 triệu đồng/người, gấp 5,4 lần so với năm 2008 (11,04 triệu đồng/người).
Có thể thấy rằng, với sự vào cuộc của cả hệ thống chính trị, sự quan tâm chỉ đạo sát sao từ thành phố đến cơ sở, nhìn lại chặng đường 15 năm qua, đời sống người dân khu vực nông thôn không ngừng được cải thiện. Đa số hộ gia đình có nhà kiên cố, khang trang. Nền tảng văn hóa truyền thống của các vùng quê được bảo tồn, gìn giữ, phát huy…
Từ những vùng ngoại thành nỗ lực vươn mình đã đóng góp vào sự phát triển chung của Thành phố. Trong 15 năm qua, kinh tế Thủ đô giữ vị trí đầu tàu và là động lực phát triển Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và ngày càng đóng vai trò quan trọng đối với kinh tế của cả nước. So với Vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước, mặc dù Hà Nội lần lượt chỉ bằng 21,2% và 1% về diện tích; 41,7% và 8,1% về dân số nhưng đóng góp 47,46% và 12,59% về GRDP; 52,48% và 17,07% về thu ngân sách nhà nước; 14,19% và 4,61% kim ngạch xuất khẩu.
Tổng sản phẩm trên địa bàn (GRDP) giai đoạn 2008 - 2010 (theo quy mô chưa thay đổi) đạt 9,68%/năm. Giai đoạn 2011 - 2022 (theo quy mô GRDP điều chỉnh) GRDP tăng bình quân 6,67%/năm. Trong đó, dịch vụ tăng 6,77%; công nghiệp - xây dựng tăng 8,19%; nông nghiệp tăng 2,87%.
Hà Nội luôn duy trì tăng trưởng cao, bình quân giai đoạn 2011 - 2022, GRDP tăng gấp 1,12 lần so với mức tăng chung cả nước. Năng suất, chất lượng, hiệu quả và sức cạnh tranh được cải thiện, năng suất lao động năm 2022 đạt 291,3 triệu đồng/lao động (giá hiện hành), gấp 2,34 lần năm 2011 (124,5 triệu đồng/lao động) và gấp 1,6 lần bình quân cả nước (181,1 triệu đồng/lao động); tốc độ tăng trung bình giai đoạn 2012 - 2022 đạt 5,24%.
Du lịch được chú trọng phát triển, dần trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, được xếp hạng trong nhóm 10 thành phố có tăng trưởng du lịch nhanh nhất thế giới, đứng thứ 15 trong danh sách 25 điểm đến du lịch phổ biến nhất trên thế giới. Năm 2022, tổng khách du lịch đến Hà Nội đạt 18,7 triệu lượt khách, trong đó khách quốc tế 1,5 triệu lượt (bằng 21,4% mục tiêu năm 2025). Ước tính 6 tháng đầu năm 2023, tổng khách du lịch đạt 12,33 triệu lượt (so với cùng kỳ năm 2022 tăng 42%); dự kiến cả năm 2023 thu hút 22 triệu lượt khách du lịch.
Lĩnh vực dịch vụ tài chính, ngân hàng phát triển lành mạnh. Hệ thống các tổ chức tín dụng của Thành phố tiếp tục được sắp xếp, cơ cấu lại. Năm 2022, tổng kim ngạch xuất, nhập khẩu hơn 58 tỷ USD (gấp 1,93 lần so với năm 2008). Lạm phát được kiểm soát tốt; Hà Nội thực hiện quản lý, điều hành hiệu quả giá cả theo cơ chế thị trường có sự điều tiết của Nhà nước; Chỉ số giá tiêu dùng giảm từ mức 18% năm 2011 còn 3,4% năm 2022, góp phần quan trọng ổn định tình hình kinh tế vĩ mô cả nước. Ngành công nghiệp được tích cực cơ cấu lại, tăng tỷ trọng các ngành chế biến, chế tạo và phát triển công nghệ cao.
Giai đoạn 2011 - 2022, công nghiệp và xây dựng tăng bình quân 8,19%/năm (cao hơn bình quân chung 6,67%). Một số lĩnh vực công nghiệp công nghệ cao đã có bước phát triển khá. Hiện, Thành phố có 1.350 làng nghề và làng có nghề, thu hút hàng chục nghìn lao động, trong đó 313 làng được công nhận là làng nghề, làng nghề truyền thống.
Thu ngân sách nhà nước trên địa bàn Thành phố từ 2008 đến nay đều hoàn thành và vượt dự toán thu được Trung ương giao. Giai đoạn 2008 - 2022, tổng vốn đầu tư phát triển toàn xã hội trên địa bàn Thủ đô huy động gần 4,04 triệu tỷ đồng, tăng hàng năm 11,04%. Thành phố triển khai nhiều giải pháp, đã thu hút mới trên 4,5 nghìn dự án FDI với tổng vốn đầu tư đăng ký trên 33 tỷ USD. Các doanh nghiệp FDI đã đóng góp trên 10% thu ngân sách, 11% số lao động trong các doanh nghiệp, 11% vốn đầu tư phát triển toàn xã hội…
Thành phố đặc biệt quan tâm phát triển nông nghiệp, nông thôn. Xây dựng nông thôn mới đạt kết quả bước đầu quan trọng, diện mạo nông thôn đổi mới một cách rõ rệt. Đến nay, đã có 15/18 huyện, thị xã đạt chuẩn nông thôn mới); 382/382 (100%) xã đạt chuẩn nông thôn mới; đã có 111 xã đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao và 20 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu. Diện mạo nông thôn đổi thay tích cực theo hướng ngày một văn minh, hiện đại, các giá trị bản sắc văn hóa truyền thống vẫn được lưu giữ và phát huy.
Cùng với đó, Hà Nội nhiều năm liền dẫn đầu cả nước về quy mô, mạng lưới trường lớp, chất lượng giáo dục mũi nhọn, về số học sinh đạt giải cao trong các kỳ thi học sinh giỏi quốc gia, quốc tế. Giáo dục đại học, giáo dục nghề nghiệp có đóng góp quan trọng vào nguồn nhân lực chất lượng cao. Công tác bảo vệ, chăm sóc sức khỏe nhân dân đạt được nhiều kết quả quan trọng. Chất lượng khám, chữa bệnh được nâng cao; phát triển và ứng dụng nhiều kỹ thuật chuyên sâu, hiện đại trong chẩn đoán, điều trị, trong đó nhiều kỹ thuật ngang tầm với các bệnh viện hàng đầu khu vực.
Hà Nội đã phát huy tốt những nguồn lực mới để đáp ứng yêu cầu phát triển lâu dài và bền vững. Tuy nhiên, Hà Nội đang trong quá trình đô thị hóa mạnh mẽ nên còn nhiều hệ lụy, thử thách. Riêng về vấn đề mất cân đối trong phát triển đô thị, phát triển hạ tầng xã hội không theo kịp sự phát triển của nhà ở và dân cư, đòi hỏi Thành phố phải tập trung chỉ đạo các cấp, các ngành rà soát, để có phương án giải quyết hiệu quả nhất.
Ở những vùng xa Thủ đô, các địa phương cũng mong mỏi các cấp chính quyền dành sự quan tâm hơn nữa để kéo ngắn khoảng cách giữa vùng ngoại thành và nội thành. Ông Nguyễn Trung Hiếu, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch HĐND xã Yên Trung chia sẻ, mặc dù xã giờ đã có nhiều đổi mới, tuy nhiên, Yên Trung có đặc thù riêng so với nhiều địa phương khác của Hà Nội, diện tích đất đồi rừng trên địa bàn chiếm tỷ lệ cao. Bởi vậy, việc phát triển kinh tế từ đồi rừng đóng vai trò hết sức quan trọng. Bí thư Đảng ủy xã Yên Trung mong muốn thời gian tới Thành phố có cơ chế thuận lợi để địa phương có thể tận dụng thế mạnh này để phát triển. Đồng thời hi vọng Thành phố và các nhà đầu tư quan tâm đến phát triển du lịch sinh thái tại địa phương.
Tương tự, Phó Chủ tịch UBND xã Tiến Xuân Nguyễn Văn Nghĩa cho biết, đối với đồng bào Mường ở Tiến Xuân, cồng chiêng được xem như báu vật. Nó gắn liền với từng con người từ khi sinh ra đến khi qua đời và mọi sinh hoạt cộng đồng làng xã. Từ khi chuyển từ huyện Lương Sơn về với Thủ đô đến nay, đồng bào Mường ở Tiến Xuân đã nhận được sự quan tâm đặc biệt của Thành phố và huyện. Tuy nhiên, trong thời gian tới, Tiến Xuân mong mỏi Thành phố tiếp tục dành sự quan tâm nhiều hơn để phát triển môn nghệ thuật này.
Từ thời cơ, vận hội phát triển và khó khăn, thách thức đan xen, thành phố Hà Nội quán triệt, thống nhất nhận thức, đổi mới tư duy xây dựng và phát triển Hà Nội trở thành Thủ đô “Xanh - Văn hiến - Thông minh - Hiện đại”. Tạo sự thống nhất cao trong nhận thức về vai trò, vị trí và trách nhiệm của Thủ đô, trái tim của cả nước, trung tâm đầu não chính trị - hành chính quốc gia; là trung tâm lớn về văn hóa, giáo dục, khoa học và công nghệ, kinh tế và giao dịch quốc tế của cả nước; trung tâm, động lực phát triển của vùng Thủ đô, vùng Đồng bằng sông Hồng, vùng Kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước. Khơi dậy và phát huy cao độ truyền thống của Thủ đô ngàn năm văn hiến, anh hùng, ý chí tự lực, tự cường và khát vọng phát triển, xây dựng Hà Nội là thành phố “Xanh - Văn hiến - Thông minh - Hiện đại”, là thành phố đáng sống của cả nước, khu vực và thế giới, thành phố kết nối toàn cầu, thành phố sáng tạo.
Thành phố đang đẩy nhanh tiến độ thực hiện lập Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và Điều chỉnh Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô đến năm 2045, tầm nhìn đến năm 2065... Thực hiện đột phá về phát triển đồng bộ, hiện đại kết cấu hạ tầng, nhất là hệ thống đường vành đai, trục hướng tâm, cầu đường bộ, gắn với nâng cao năng lực vận tải hành khách công cộng và hạ tầng xã hội. Hoàn thành một số công trình giao thông trọng điểm, cấp bách trên địa bàn.
Nhằm tạo động lực phát triển cho Thủ đô trong thời gian tới, kiên trì thực hiện các nhiệm vụ thường xuyên trong bối cảnh khó khăn, Thành ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân Thành phố đã kịp thời triển khai những chủ trương lớn mang tầm nhìn chiến lược, tạo tiền đề cho Thủ đô phát triển trong 5, 10, 20 năm, thậm chí là 30 năm tới.
Đặc biệt, vừa qua, cùng với các tỉnh liên quan, Hà Nội đã khởi công Dự án đường Vành đai 4 - Vùng Thủ đô Hà Nội. Đây là dự án có tính chất liên vùng đầu tiên triển khai thực hiện Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 5/5/2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội và Nghị quyết số 30-NQ/TW ngày 23/11/2022 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm quốc phòng, an ninh vùng đồng bằng sông Hồng đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045.
Trong thời gian tới, Hà Nội tiếp tục phối hợp chặt chẽ với các bộ, ngành, đơn vị liên quan xây dựng Dự án Luật Thủ đô (sửa đổi); Hoàn thành Quy hoạch Thủ đô Hà Nội thời kỳ 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050 và điều chỉnh tổng thể Quy hoạch chung xây dựng Thủ đô Hà Nội đến năm 2045 và tầm nhìn đến năm 2065; Thực hiện đột phá về phát triển đồng bộ, hiện đại kết cấu hạ tầng, nhất là hệ thống đường vành đai, trục hướng tâm, cầu đường bộ, gắn với nâng cao năng lực vận tải hành khách công cộng và hạ tầng xã hội…
Tin tưởng rằng, trong tương lai không xa, bằng sự quyết tâm không ngừng nghỉ, Hà Nội sẽ trở thành trung tâm, động lực thúc đẩy phát triển vùng đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ, vùng Thủ đô và cả nước.