Gia tăng ô nhiễm không khí: Do đâu?

Những ngày gần đây, chỉ số chất lượng không khí (AQI) tại Hà Nội và TPHCM ở mức rất xấu. Theo các chuyên gia, tình trạng ô nhiễm không khí do tổ hợp nhiều nguyên nhân, không hoàn toàn do khí thải từ các phương tiện giao thông.

05/12/2025 07:29

Nhiều nguyên nhân

Theo số liệu vừa công bố của mô hình HanoiAir (hệ thống dự báo không khí), đợt ô nhiễm hiện tại bắt đầu từ ngày 28-11 và có khả năng kéo dài tới ngày 5-12. Ngày 1-12, AQI trung bình đạt 143 - ở mức 'kém', với nồng độ bụi mịn PM2.5 khoảng 77µg/m3, gấp khoảng 5 lần tiêu chuẩn an toàn do Tổ chức Y tế thế giới (WHO) đề xuất.

Một số khu vực ngoại thành ghi nhận AQI trên 240 (mức 'rất xấu' hoặc nguy hại). Trước tình hình này, UBND TP Hà Nội đã khuyến cáo người già, trẻ em, người bị bệnh hô hấp hạn chế ra đường; học sinh có thể tạm ngừng hoạt động ngoài trời khi AQI ở mức xấu.

Người dân TPHCM đeo khẩu trang ra đường để bảo vệ sức khỏe trước ô nhiễm không khí (ảnh chụp tại giao lộ Nguyễn Thị Minh Khai - Cống Quỳnh, phường Cầu Ông Lãnh, TPHCM) Ảnh: HOÀNG HÙNG

Phân tích nguyên nhân gây ô nhiễm ở Hà Nội, bà Nguyễn Hoàng Ánh (Trưởng phòng Quản lý chất lượng môi trường - Cục Môi trường, Bộ NN-MT) cho rằng, tình trạng ô nhiễm ở Hà Nội do tổ hợp nhiều nguyên nhân, không hoàn toàn do khí thải từ các phương tiện giao thông.

Theo báo cáo của TP Hà Nội về tác nhân gây ô nhiễm không khí thì ô nhiễm từ các phương tiện giao thông chiếm trên 60%. Tuy nhiên, theo nghiên cứu của Bộ NN-MT thì nguồn ô nhiễm từ khí thải phương tiện giao thông chỉ chiếm khoảng 15%, bụi hoạt động giao thông chiếm tới 23%, tổng cộng là 38%. Nguồn bụi rất lớn (chiếm khoảng 29%) đến từ hoạt động công nghiệp và từ xây dựng (chiếm khoảng 17%-18%).

Bên cạnh đó, tỷ phần gây ra ô nhiễm còn từ hoạt động đốt (rơm rạ, lốp xe) chiếm 15%-16%. Những số liệu này đã được Bộ NN-MT đưa vào báo cáo tổng hợp trình lên Thủ tướng Chính phủ.

Xây dựng quy chuẩn kiểm soát khí thải

Bà Nguyễn Hoàng Ánh cũng cho biết, tình trạng ô nhiễm tại TPHCM cũng tương tự Hà Nội, nhưng ô nhiễm ở Hà Nội được kích hoạt thêm từ yếu tố thời tiết. Vì vậy, mức độ ô nhiễm cực đại tại Hà Nội thường cao hơn TPHCM do tích hợp khí thải giao thông với điều kiện thời tiết.

Liên quan yếu tố thời tiết, đại diện Cục Khí tượng - thủy văn (Bộ NN-MT) cho biết, Hà Nội và một số tỉnh ở miền Bắc thường tăng mức độ ô nhiễm vào mùa đông, trong khi mùa hè ít gặp.

Nguyên nhân do mùa đông, miền Bắc hanh khô, nhiều ngày có độ ẩm không khí giảm còn 40%-50%. Nhiều ngày không mưa, nồng độ bụi cao. Tình trạng ô nhiễm thể hiện rõ hơn vào những ngày có sương mù do không khí ô nhiễm không thoát được lên tầng trên của lớp khí quyển.

Hà Nội gia tăng ô nhiễm không khí vào mùa đông

Theo PGS-TS Nguyễn Thị Nhật Thanh (Trường Đại học Công nghệ - Đại học Quốc gia Hà Nội), Hà Nội có địa hình lòng chảo, vào mùa đông, gió mùa Đông Bắc khiến không khí khó lưu thông, dễ tích tụ ô nhiễm. Trong khi mùa hè, mức độ ô nhiễm giảm đáng kể.

Về các biện pháp kiểm soát ô nhiễm không khí, bà Nguyễn Hoàng Ánh cho biết, ngày 19-11-2025, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quyết định số 2530/QĐ-TTg phê duyệt Kế hoạch hành động quốc gia về khắc phục ô nhiễm và quản lý chất lượng môi trường không khí giai đoạn 2026-2030, tầm nhìn đến năm 2045.

Những mục tiêu chính mà Chính phủ đã đề ra là: cải thiện chất lượng không khí tại các khu vực trọng điểm, giảm nồng độ bụi mịn, ô nhiễm tại Hà Nội. Đến năm 2030, 100% phương tiện giao thông công cộng ở Hà Nội và TPHCM sử dụng năng lượng sạch.

Trong Quyết định 2530/QĐ-TTg, Chính phủ đã giao xây dựng quy chuẩn kiểm soát khí thải, cơ chế khuyến khích phương tiện sạch, tiến tới kiểm soát phát thải. Trong đó, thí điểm hỗ trợ đổi mới phương tiện, phát triển giao thông công cộng xanh, hạ tầng năng lượng sạch, để hỗ trợ chuyển đổi phương tiện cá nhân sang phương tiện ít phát thải.

Đối với lộ trình kiểm soát khí thải của phương tiện ô tô, lộ trình áp dụng quy chuẩn khí thải đã được xác định tại Quyết định 43/2025/QĐ‑TTg do Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà ký ngày 28-11-2025. Theo đó đã quy định mức khí thải theo xe, theo năm sản xuất và đã có mốc áp dụng cụ thể (ví dụ mức 1, 2, 3, 4, 5 tương ứng các tiêu chuẩn Euro 1-5).

Từ ngày 1-3-2026, quy định lộ trình áp dụng quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về khí thải ô tô tham gia giao thông đường bộ sẽ chính thức có hiệu lực.

Ngày 4-12, Tập đoàn Công nghiệp - Năng lượng quốc gia Việt Nam (Petrovietnam) tổ chức hội thảo 'Giảm thiểu ô nhiễm từ khí thải phương tiện giao thông sử dụng động cơ diesel: Thực trạng và giải pháp tại khu vực Đông Nam bộ'.

Phát biểu tại hội thảo, Phó Chủ tịch UBND TPHCM Bùi Minh Thạnh nhấn mạnh, khu vực Đông Nam bộ giữ vai trò đầu tàu kinh tế, đồng thời cũng là nơi có mật độ phương tiện vận tải hàng hóa, vận tải liên tỉnh và vận tải đường thủy cao nhất cả nước. Áp lực phát thải từ hoạt động giao thông vì thế đặc biệt lớn.

Tại TPHCM, nhiều nghiên cứu khoa học cho thấy các phương tiện sử dụng động cơ diesel là một trong những nguồn phát thải chính của bụi mịn PM2.5, NOx và SOx - những tác nhân trực tiếp ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng và làm suy giảm chất lượng môi trường đô thị.

Tại hội thảo, ThS Bùi Học Phi (Chi cục Bảo vệ môi trường miền Nam, Cục Môi trường) đã phân tích các chỉ số ô nhiễm không khí tại Hà Nội, TPHCM và một số đô thị lớn khác. Ông cho biết nguyên nhân gia tăng ô nhiễm chủ yếu đến từ hoạt động giao thông, xây dựng, sản xuất công nghiệp và các hoạt động đốt mở như đốt rơm rạ, sử dụng bếp than tổ ong, cùng với tác động của điều kiện khí hậu.

THANH HIỀN

Theo PHÚC HẬU/Sài Gòn Giải Phóng