Giải pháp kháng viêm từ thảo dược

Cây chưn bầu (trâm bầu) có hơn 370 loài phân bố rộng rãi ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới; trong đó, nhiều loài trâm bầu có giá trị dược liệu, nổi bật với các hoạt tính kháng viêm, kháng khuẩn và gây độc tế bào ung thư.

07/12/2025 07:34

Việt Nam có sự đa dạng sinh học với hàng nghìn cây thuốc quý có thể dùng để làm các loại thực phẩm chức năng rất tốt cho sức khỏe. (Ảnh: Cây tía tô được trồng và chăm sóc tại Trung tâm Bảo tồn và Phát triển dược liệu Mường Lống).

Cây chưn bầu (trâm bầu) có hơn 370 loài phân bố rộng rãi ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới; trong đó, nhiều loài trâm bầu có giá trị dược liệu, nổi bật với các hoạt tính kháng viêm, kháng khuẩn và gây độc tế bào ung thư. Tại Việt Nam đã ghi nhận 12 loài, trong đó chưn bầu ba lá (trâm bầu ba lá) thường mọc nhiều ở vùng sông rạch Nam Bộ có thể bào chế chế phẩm kháng viêm.

Chi chưn bầu (combretum) là chi lớn nhất thuộc họ chưn bầu (combretacease) dạng cây và bụi. Hiện nay, tại Việt Nam có nhiều loài chưn bầu nhưng chỉ có năm loài được dân gian sử dụng để bồi bổ sức khỏe, điều trị các bệnh về gan, dạ dày, vàng da.

Tiến sĩ Nguyễn Tấn Phát và các nhà khoa học ở Viện Công nghệ tiên tiến, Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam (Viện Hàn lâm) đã thực hiện thành công đề tài 'Nghiên cứu thành phần hóa học và tạo chế phẩm kháng viêm từ cây Chưn bầu ba lá (Combretum trifoliatum)' (mã số: VAST04. 08/23-24). Quá trình nghiên cứu cây trâm bầu này, Tiến sĩ Nguyễn Tấn Phát và các đồng nghiệp đi sâu phân tích thành phần hóa học và đánh giá hoạt tính kháng viêm; xây dựng được quy trình phân lập, tinh chế 25 hợp chất quý.

Nhóm cũng phát hiện hai hợp chất saponin mới là comtrifoside A và comtrifoside B có trong lá cây. Đây là những hợp chất thuộc nhóm triterpenoid, vốn được biết đến với nhiều tác dụng sinh học như: Kháng viêm, chống oxy hóa, bảo vệ gan và tiềm năng chống ung thư.

Ngoài ra, có chín hợp chất lần đầu được phát hiện trong chi combretum và 14 hợp chất lần đầu tiên phân lập từ loài C.trifoliatum, góp phần làm phong phú thêm kho tàng hợp chất tự nhiên của thực vật Việt Nam. Các nhà khoa học tập trung nghiên cứu thành phần, hoạt tính kháng viêm thông qua sự ức chế sản sinh nitric oxide (NO) của các cao chiết và hợp chất được phân lập từ lá cây trâm bầu ba lá.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Tấn Phát, viêm là phản ứng bảo vệ tự nhiên và cũng là tuyến phòng thủ đầu tiên của hệ miễn dịch. Đây là quá trình phổ biến, năng động trong cơ thể, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì cân bằng nội môi và sửa chữa mô. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng khi tình trạng viêm trở thành mạn tính, nó có thể gây rối loạn chức năng tế bào, mô hoặc cơ quan, đồng thời làm tăng nguy cơ các biến cố mạch máu cấp tính và nhiều bệnh lý nghiêm trọng như viêm ruột mạn tính, béo phì, tiểu đường hay ung thư.

Trên cơ sở đó, nhóm nghiên cứu đã thử nghiệm hoạt tính kháng viêm của các cao chiết từ lá trâm bầu ba lá, thông qua khả năng ức chế sản sinh nitric oxide trên tế bào đại thực bào RAW264.7. Kết quả cho thấy một số phân đoạn cao chiết, nhất là cao giàu saponin CTE.1, thể hiện tác dụng đáng kể (với IC50 chỉ 46,39 µg/mL). Trong số 12 hợp chất tinh sạch được khảo sát, nhiều hợp chất như ursolic acid, pomolic acid, uncaric acid, belleric acid,… đều chứng minh hiệu quả kháng viêm rõ rệt.

Đề tài nghiên cứu đã đóng góp vào kho tàng nghiên cứu hoạt chất thiên nhiên có hoạt tính sinh học. Tiến sĩ Bùi Đình Thạch, Ủy viên Hội đồng nghiệm thu đề tài của Viện Hàn lâm

Thời gian tới, nhóm tác giả tiếp tục tập trung nghiên cứu các bộ phận thân, quả của loài cây trâm bầu này; đồng thời, đi sâu nghiên cứu nhằm xác định cơ chế kháng viêm thông qua sự ức chế nuclear factorKB(NF-KB), inducible Nitric Oxide Synthase (iNOS) gene… Trước đó, các nhà khoa học cũng bào chế thành công chế phẩm kháng viêm từ lá cây trâm bầu ba lá.

Đánh giá về kết quả nghiên cứu đề tài của nhóm tác giả, Tiến sĩ Bùi Đình Thạch, Ủy viên Hội đồng nghiệm thu đề tài của Viện Hàn lâm cho rằng: Đề tài nghiên cứu đã đóng góp vào kho tàng nghiên cứu hoạt chất thiên nhiên có hoạt tính sinh học. Cụ thể, nhóm nghiên cứu đã phân lập và tinh chế được 25 hợp chất từ các cao n-hexane, cao EtOAc, cao MeOH và 75% MeOH từ lá trâm bầu ba lá; từ đó, tạo cơ sở khoa học cho việc đẩy mạnh phát triển những sản phẩm có nguồn gốc thảo dược nhằm phục vụ công tác quản lý, sử dụng, tận dụng hiệu quả nguyên liệu địa phương sẵn có góp phần phát triển kinh tế địa phương.

Theo NHẬT MINH/Nhân dân