Sáng ngày 27/3, huyện Vĩnh Bảo (Hải Phòng) công bố Quyết định phê duyệt Quy hoạch tu bổ, phục hồi Di tích quốc gia đặc biệt Đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm nhằm bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị của di tích, góp phần giáo dục truyền thống hiếu học và hình thành điểm du lịch lịch sử - văn hoá đặc sắc của huyện Vĩnh Bảo và TP Hải Phòng.
Nơi tưởng nhớ vị Trạng nguyên trứ danh sử Việt
Theo các tư liệu lịch sử, Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm sinh năm Tân Hợi (1491), người làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại, trấn Hải Dương (nay là thôn Trung Am, xã Lý Học, huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng). Ông có tên húy là Văn Đạt, tự là Hanh Phủ, hiệu Bạch Vân cư sĩ. Khoa thi năm Ất Mùi, triều Mạc Đăng Doanh (1535), ông đỗ Tiến sĩ đệ nhất danh (tức Trạng nguyên), được trao chức Đông các hiệu thư, dần thăng lên làm Hữu thị lang kiêm Đông các Đại học sĩ.
Nguyễn Bỉnh Khiêm được liệt vào hàng đệ nhất công thần, được phong tước Trình tuyền hầu, đến Thượng thư Bộ Lại, Thái bảo, tước Trình Quốc công. Năm 1542, sau khi dâng sớ xin chém 18 kẻ lộng thần không được chấp thuận, ông treo mũ từ quan về quê nhà ở ẩn, dựng quán Trung Tân, lập am Bạch Vân làm trường dạy học, sáng tác thơ ca, lấy hiệu là Bạch Vân cư sĩ. Am trở thành trung tâm đào tạo nhân tài cho đất nước, với nhiều tên tuổi lưu danh sử sách, như: Phùng Khắc Khoan, Lương Hữu Khánh, Giáp Hải…
![]()
Toàn cảnh di tích đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm. Ảnh: UBND Huyện Vĩnh Bảo.
Dù Nguyễn Bỉnh Khiêm không còn tham dự quốc chính, nhà Mạc vẫn trọng vọng ông, thường hỏi ý kiến về những việc trọng đại. Ông mất ngày 28 tháng 11 năm Ất Dậu (tức 17/1/1586), thọ 95 tuổi. Học trò suy tôn ông là Tuyết Giang phu tử.
Không chỉ là nhà Nho yêu nước, nhà lý học đại tài được các học giả kính phục, sử sách ghi lại và lưu truyền trong nhân gian về tài tiên đoán hậu vận (sấm ký)... Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm còn là một nhà thơ lớn, để lại cho hậu thế trên 1.000 bài thơ (620 bài thơ chữ Hán, 153 bài thơ Nôm), tiêu biểu như các tập thơ 'Bạch Vân am thi tập' (chữ Hán) và Bạch Vân quốc ngữ thi tập (chữ Nôm). Thi phẩm của Nguyễn Bỉnh Khiêm mang giá trị nghệ thuật cao, bút pháp tinh thâm, đề cập đến nhiều vấn đề của cuộc sống, như: tình yêu quê hương, đất nước, châm biếm đả kích bọn tham quan...
Ngôi đền chứa đựng nhiều giá trị văn hóa
Bia 'Từ Vũ bi ký…' lập năm Vĩnh Hựu thứ hai (1736) hiện lưu tại di tích ghi rằng,
đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm được dựng từ sau khi Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm mất. Đến năm 1735, dân làng Trung Am, tổng Thượng Am đóng góp công của trùng tu, tôn tạo lại đền để thờ phụng. Vào năm 1928, đền tiếp tục được trùng tu, mang đậm phong cách nghệ thuật thời Nguyễn. Năm 1991, nhân kỷ niệm 500 năm ngày sinh Nguyễn Bỉnh Khiêm, di tích được tu bổ, phục hồi, mở rộng, dựng tượng đài, lập quảng trường, xây hồ bán nguyệt, với quy mô và cảnh quan như hiện nay.
Hồ sơ của Cục Di sản văn hóa cho biết, đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm tọa lạc giữa không gian rộng lớn, quay hướng Đông, phía trước là hồ nước, phía Bắc là triền đê và dòng Tuyết giang, phía Đông hướng nhìn ra biển cả bao la, phía Nam là xóm làng, phía Tây với những cánh đồng lúa, thuốc lào xanh ngắt. Ngôi đền có tổng diện tích 91.500,7 m2, bao gồm các hạng mục: Đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm; đền thờ Thân phụ, Thân mẫu Nguyễn Bỉnh Khiêm; am Bạch Vân; quán Trung Tân; tháp Bút Kình Thiên; mộ phần cụ Nguyễn Văn Định; quảng trường, tượng đài.
Trong đó, đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm là công trình trung tâm, có bố cục mặt bằng theo hình chữ 'đinh' với Tiền tế 3 gian 2 chái và Hậu cung 2 gian. Tòa tiền tế có gian giữa rộng 3,17 m, hai gian bên mỗi gian rộng 2,8 m và hai gian chái mỗi gian rộng 2,1 m. Hệ thống khung chịu lực có 4 bộ vì, 22 cột gỗ lim. Vì nóc kết cấu kiểu 'giá chiêng chồng rường'. Hoa văn trang trí, trên thân các con rường và má câu đầu được chạm bong kênh đề tài lá lật, trụ đấu chạm cánh sen, dạ câu đầu khắc dòng chữ cho biết việc tu sửa đền vào năm 1928, đời vua Bảo Đại. Bốn đầu dư được chạm thủng kết hợp kênh bong bốn đầu rồng mang phong cách thời Nguyễn đầu thế kỷ 20. Hai mặt của vì nách 'ván mê' được trang trí dầy đặc, tỉ mỉ, với đề tài rồng kết hợp vân mây, lá lật, sóng nước, hoa văn chữ triện, hoa lá sen, thủy ba, cá chép, vân hóa long.
Hậu cung làm kiểu tường hồi bít đốc, hệ thống khung chịu lực gồm hai bộ vì kèo, vì nóc và vì nách đều có liên kết kiểu vì 'ván mê'. Hoa văn trang trí trên hệ vì là lưỡng long chầu nhật, cây mai, cành sen, rùa, long mã... Bộ vì thứ hai có kiểu biến thể 'giá chiêng chồng rường'. Trong cung cấm đặt khám và tượng Nguyễn Bỉnh Khiêm.
![]()
Các công trình trung tâm của di tích đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm. Ảnh: UBND Huyện Vĩnh Bảo.
Đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm còn lưu giữ được một số cổ vật, có giá trị, niên đại từ thế kỷ 17 đến đầu thế kỷ 20, như bản chúc, bát bửu, long ngai, bài vị, câu đối, đại tự..., trong đó đáng chú ý là Bia đá 'Từ vũ bi kí...' thời Lê Trung Hưng, năm Vĩnh Hựu thứ hai (1736) đã bị mờ khá nhiều chữ, không đọc được toàn văn, nội dung bia nhắc đến việc dựng lại đền Nguyễn Bỉnh Khiêm vào năm 1736 và một bát hương gốm men vàng nâu thế kỷ 18... Ngoài ra, trong đền còn lưu giữ một tảng đá xanh hình khối chữ nhật, khắc 3 chữ Hán 'Trường Xuân Kiều' (Cầu Trường Xuân), tương truyền do đích thân Nguyễn Bỉnh Khiêm viết khi khuyến khích nhân dân địa phương xây dựng cầu.
Đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm còn ẩn chứa nhiều giá trị văn hóa phi vật thể đặc sắc, thể hiện vai trò quan trọng của di tích này trong tâm thức, đời sống tinh thần của nhân dân địa phương. Lễ hội đền Trạng được tổ chức từ ngày 27 – 29 tháng 11 Âm lịch hàng năm, với những nghi thức như Lễ Mộc dục, Rước văn, Cáo yết và nhiều chương trình văn hoá văn nghệ của các địa phương (đấu vật, cờ tướng, múa tứ linh, đua thuyền, pháo đất, đu sòng/đu tiên, múa rối cạn, rối nước). Ngoài ra, hàng năm, nhân dịp khai giảng năm học mới, thành phố Hải Phòng còn tổ chức Lễ biểu dương học sinh - sinh viên tiêu biểu xuất sắc, ngay tại đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm. Đây là nét văn hóa mới, thể hiện truyền thống tôn sư trọng đạo, giáo dục về tấm gương sáng của Nguyễn Bỉnh Khiêm, tạo động lực cho thế hệ trẻ phấn đấu trên bước đường học tập và lập nghiệp.
Với những giá trị đặc biệt tiêu biểu, di tích lịch sử Đền thờ Nguyễn Bỉnh Khiêm ở huyện Vĩnh Bảo, thành phố Hải Phòng đã được Thủ tướng Chính phủ xếp hạng là di tích quốc gia đặc biệt tại Quyết định số 2367/QĐ-TTg ngày 23/12/2015).
Copy link
Quay lại
