Bài chòi Khánh Hòa - Gìn giữ hồn cốt di sản, hướng tới tương lai

Là một trò chơi dân gian rộn rã tiếng cười ngày xuân, nghệ thuật bài chòi cũng là hơi thở, tâm hồn và là một di sản văn hóa phi vật thể quý báu của người dân miền Trung.

31/07/2025 11:55

Tại Khánh Hòa, một trong những trung tâm lớn của bài chòi, di sản này không chỉ được gìn giữ như một báu vật mà còn đang đứng trước những cơ hội mới để tiếp cận công chúng, hứa hẹn một hành trình phát triển bền vững và đầy sáng tạo.

Nguồn cội của bài chòi

Nguồn gốc của bài chòi bắt nguồn từ chính cuộc sống lao động của người dân vào khoảng thế kỷ XVII-XVIII. Để bảo vệ mùa màng khỏi thú dữ, người dân đã dựng lên những chiếc chòi cao để canh gác. Từ những chòi canh này, họ đã nghĩ ra cách giao lưu với nhau bằng những câu hát, câu hò để vơi đi nỗi buồn tẻ, từ đó khởi nguồn cho một trò chơi dân gian độc đáo.

Tại Khánh Hòa, một trong những địa phương có quá trình hình thành và phát triển bài chòi sớm và mạnh mẽ, loại hình này ban đầu là hình thức giải trí dân dã của cộng đồng nông dân và ngư dân. Theo thời gian, nó phát triển thành một hoạt động nghệ thuật biểu diễn thực thụ, với sự tích hợp của các yếu tố hát đối, kể chuyện, trích đoạn tuồng, trở thành một phần không thể thiếu trong đời sống văn hóa tinh thần của người dân địa phương. Phong trào trình diễn bài chòi ở Khánh Hòa đã phát triển rất mạnh từ những năm 1960.

Ngày 7/12/2017, Nghệ thuật Bài chòi Trung Bộ Việt Nam, trong đó có Khánh Hòa, đã được UNESCO vinh danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Đây là sự công nhận quốc tế cho giá trị đặc sắc của di sản, đồng thời cũng đặt ra nhiệm vụ và trách nhiệm lớn lao cho công tác bảo tồn và phát huy.

Nỗ lực bảo tồn toàn diện và gìn giữ hồn cốt di sản

Trước những thách thức về nguy cơ mai một và sự cạnh tranh của các loại hình giải trí hiện đại, tỉnh Khánh Hòa đã triển khai những hành động quyết liệt và bài bản. Nổi bật nhất là việc UBND tỉnh phê duyệt Đề án 'Bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể nghệ thuật Bài chòi Khánh Hòa' giai đoạn 2020-2023, với tổng kinh phí hơn 6,7 tỷ đồng.

Khẳng định về những nỗ lực này, ông Lê Văn Hoa - Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Khánh Hòa cho biết, để thực hiện các nội dung trong Công ước UNESCO, thời gian qua, tỉnh đã ban hành Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể nghệ thuật bài chòi; tổ chức nhiều lớp tập huấn, phổ biến kiến thức, kỹ năng trình diễn; tổ chức các liên hoan bài chòi với quy mô khác nhau; đưa bài chòi vào giới thiệu tại các trường học bằng hình thức sân khấu hóa; tổ chức các Câu lạc bộ bài chòi dân gian và xây dựng đề án ứng dụng công nghệ thông tin quản lý dữ liệu bài chòi. Tất cả nhằm giữ gìn, lưu truyền nghệ thuật bài chòi dân gian đến người dân và các thế hệ mai sau, từ đó tạo nền tảng để đưa nghệ thuật bài chòi ngày càng phổ biến và bay xa.

Những nỗ lực này được thể hiện qua các hoạt động cụ thể như tư liệu hóa di sản, trong đó tỉnh tiến hành phục dựng, quay phim, tư liệu hóa kỹ năng trình diễn và in thành đĩa DVD, đồng thời xuất bản các ấn phẩm sách ghi lại kịch bản để lưu trữ và quảng bá. Bên cạnh đó là việc xây dựng không gian biểu diễn, với một điểm hô bài chòi giàn 9 chòi được phục dựng thí điểm tại xã Ninh Hòa để hoạt động thường xuyên. Ngành văn hóa cũng phối hợp với ngành giáo dục để đưa bài chòi vào trường học qua mô hình 'sân khấu học đường' , cùng với việc chú trọng phát hiện, bồi dưỡng và vinh danh các nghệ nhân. Hiện nay, Khánh Hòa có hơn 20 câu lạc bộ và hơn 350 nghệ nhân đang nắm giữ và lan tỏa nghệ thuật này.

Thách thức và gợi ý cho tương lai

Dù đã có nhiều nỗ lực, bài chòi Khánh Hòa vẫn đối mặt với những thách thức không nhỏ. Đó là nguy cơ mai một khi các nghệ nhân ngày càng lớn tuổi trong khi thế hệ trẻ lại ít mặn mà với loại hình nghệ thuật truyền thống này. Đó là áp lực phải làm mới để hấp dẫn du khách nhưng cũng tiềm ẩn nguy cơ 'sân khấu hóa', làm mất đi cái hồn cốt dân gian mộc mạc.

Để di sản thực sự 'sống' và 'chạm' đến công chúng hiện đại, việc ứng dụng công nghệ và truyền thông số được xem là một hướng đi đầy tiềm năng. Một số gợi ý có thể kể đến như xây dựng một kho dữ liệu số toàn diện về bài chòi để làm nền tảng cho công tác bảo tồn và quảng bá lâu dài; sáng tạo các nội dung truyền thông hiện đại như video ngắn, podcast hay các chiến dịch tương tác trên mạng xã hội để giúp di sản tiếp cận hiệu quả hơn với giới trẻ; ứng dụng công nghệ như thực tế ảo (VR/AR) cùng việc phát triển các tour du lịch trải nghiệm chuyên sâu để mang đến cho du khách những cách thưởng thức bài chòi mới mẻ, hấp dẫn.

Với một lịch sử phong phú, những nỗ lực bảo tồn đáng ghi nhận và một tầm nhìn phát triển rõ ràng, Bài chòi Khánh Hòa đang trên một hành trình đầy hứa hẹn. Bằng cách kết hợp hài hòa giữa việc trân trọng 'hồn cốt' di sản và ứng dụng sáng tạo tư duy công nghệ, Bài chòi xứ Trầm hương chắc chắn sẽ tiếp tục lan tỏa sức sống mạnh mẽ, không chỉ trong cộng đồng địa phương mà còn vươn xa đến với bạn bè trong nước và quốc tế.

TIN LIÊN QUAN