Ô nhiễm không khí: Thách thức nghiêm trọng

Theo Báo cáo chất lượng không khí thế giới năm 2025 do tổ chức IQAir công bố, chỉ có 7 quốc gia đáp ứng ngưỡng PM2.5 theo khuyến nghị của Tổ chức Y tế thế giới (WHO), còn lại hơn 90% số quốc gia vượt xa mức an toàn.

27/12/2025 08:33

Tuyến đường gom Đại lộ Thăng Long (đoạn qua khu vực gần Thiên Đường Bảo Sơn) chìm trong lớp bụi dày đặc, mịt mù. Cây cối ven đường đổi sang màu trắng đục, phủ đầy lớp bột mịn. (Ảnh: THÙY LINH)

WHO ước tính ô nhiễm không khí góp phần gây ra khoảng 7 triệu ca tử vong sớm mỗi năm, gần 99% dân số thế giới đang sống trong môi trường không khí không đạt chuẩn.

Các nghiên cứu tổng hợp công bố trên các tạp chí khoa học The Lancet và Nature cho thấy, châu Á tiếp tục là khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, cả về mức độ phơi nhiễm lẫn số ca tử vong liên quan ô nhiễm không khí.

Năm 2025, các thành phố đông dân như Tehran của Iran, Baghdad của Iraq, New Delhi và Kolkata của Ấn Độ nhiều lần phải đóng cửa trường học và ngừng các hoạt động công cộng khi chỉ số chất lượng không khí vượt ngưỡng 160 - mức 'không lành mạnh' đối với toàn bộ dân cư.

Ô nhiễm không khí hiện là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong sớm tại Ấn Độ - quốc gia đông dân nhất thế giới, trong đó tỷ lệ số ca tử vong liên quan việc sử dụng nhiên liệu hóa thạch, nhất là than đá, chiếm khoảng 44%. Trung Quốc, dù đạt được tiến bộ đáng kể trong kiểm soát ô nhiễm tại các đô thị lớn như Bắc Kinh và Thượng Hải, vẫn đối mặt tình trạng ô nhiễm cao tại nhiều khu vực công nghiệp và các thành phố cấp hai, nơi tăng trưởng và tiêu thụ năng lượng còn phụ thuộc nhiều vào nhiên liệu hóa thạch.

Ngân hàng Thế giới (WB) cảnh báo, các quốc gia như Bangladesh, Pakistan và Indonesia có nguy cơ trở thành những điểm nóng ô nhiễm mới trong tương lai gần, do tốc độ đô thị hóa nhanh, nhu cầu năng lượng tăng cao và năng lực quản lý môi trường còn hạn chế.

Ô nhiễm không khí còn xảy ra tại những quốc gia phát triển ở Bắc Mỹ và châu Âu. Các vụ cháy rừng quy mô lớn tại Canada tạo ra những đám khói dày đặc bao phủ nhiều thành phố lớn của Mỹ trong nhiều tuần. Các thủ đô Paris của Pháp, London của Anh, Milan ở Italia, cùng nhiều thành phố công nghiệp ở Đức và Ba Lan hứng chịu các đợt ô nhiễm kéo dài do giao thông, sưởi ấm bằng nhiên liệu hóa thạch và nắng nóng cực đoan.

WB ước tính nhiều quốc gia đang phải tốn hàng tỷ USD mỗi năm cho các chi phí y tế, giảm năng suất lao động và thiệt hại kinh tế do tử vong sớm liên quan ô nhiễm không khí.

Trong những năm qua, nhiều quốc gia triển khai các biện pháp mạnh nhằm cải thiện chất lượng không khí. Liên minh châu Âu (EU) thúc đẩy chuyển đổi năng lượng, áp dụng các tiêu chuẩn khí thải nghiêm ngặt và khuyến khích giao thông bền vững. Trung Quốc được đánh giá là một trong những quốc gia đạt kết quả rõ rệt trong giảm ô nhiễm không khí nhờ đẩy mạnh kiểm soát phát thải trong giao thông và công nghiệp, phát triển hệ thống cảnh báo chất lượng không khí, đồng thời chuyển hướng sang năng lượng sạch và tái cấu trúc các ngành công nghiệp gây ô nhiễm cao.

Tuy nhiên, những nỗ lực này mới chỉ giúp làm chậm đà xấu đi của tình trạng ô nhiễm không khí, chứ chưa đủ để đảo ngược xu hướng này vì bị hạn chế bởi mô hình tăng trưởng hiện nay. Ở nhiều nền kinh tế đang phát triển, nhu cầu năng lượng, giao thông và sản xuất công nghiệp tăng nhanh hơn khả năng kiểm soát phát thải. Trong khi đó, các quốc gia phát triển mặc dù đi tiên phong về chính sách môi trường nhưng vẫn dễ tổn thương trước các tác động cực đoan của biến đổi khí hậu như nắng nóng kéo dài, cháy rừng.

Các nhà khoa học và tổ chức quốc tế đã cảnh báo nếu không đạt mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050, thế giới sẽ đối mặt hậu quả nghiêm trọng về cả môi trường, kinh tế và an sinh xã hội, như khủng hoảng khí hậu vượt ngưỡng kiểm soát với sóng nhiệt chết chóc xảy ra thường xuyên, băng tan và mực nước biển dâng cao thêm hàng mét, đe dọa làm 'biến mất' nhiều thành phố ven biển, hủy diệt hệ sinh thái…

Nhưng không cần chờ đến các kịch bản khí hậu dài hạn, hàng trăm triệu người trên thế giới đã cảm nhận được hệ lụy của ô nhiễm không khí ngay trong đời sống hằng ngày, khi trường học phải đóng cửa, giao thông hạn chế, cho đến chi phí y tế gia tăng và năng suất lao động giảm. Kiểm soát ô nhiễm không khí vì vậy đòi hỏi cách tiếp cận toàn diện hơn, hành động kịp thời và mạnh mẽ hơn, từ chuyển đổi năng lượng, giao thông bền vững, cải thiện quản trị đô thị đến tăng cường hợp tác quốc tế và tiếp cận công bằng với công nghệ sạch.

Theo HỒNG LÊ/Nhân dân