Giải mã hồ nước khổng lồ biến thành sa mạc trẻ nhất hành tinh

Từng là một trong những hồ lớn nhất thế giới, biển Aral bị mất nguồn cung cấp nước từ hai con sông gần đó nên dần khô cạn. Theo đó, biển Aral trở thành sa mạc trẻ nhất thế giới.

17/04/2025 09:12

Trước những năm 1960, Biển Aral là hồ nước lớn thứ 4 thế giới. Thế nhưng, gần 70 năm qua, hồ nước mặn khổng lồ này dần chia tách thành những hồ nhỏ hơn, phần lớn bề mặt ban đầu bốc hơi hoàn toàn và biến thành một sa mạc trẻ. Ảnh: columbia.edu.

Biển Aral từng có diện tích khoảng 68.000 km2. Nếu vẫn giữ nguyên con số này đến ngày nay thì biển Aral sẽ là hồ nước lớn thứ 3 thế giới xét theo diện tích bề mặt (chỉ sau Biển Caspi và hồ Superior). Ảnh: earthobservatory.

Thế nhưng, trên thực tế, hồ nước lớn thứ 3 thế giới hiện thuộc về hồ Victoria. Hồ Victoria cũng thay đổi kích thước trong vài thập kỷ qua nhưng không nhiều như Biển Aral. Các hồ còn lại của Biển Aral có diện tích bề mặt chỉ bằng khoảng 10% diện tích của hồ lớn ban đầu. Ảnh: Morris Ryan, National Geographic.

Biển Aral hiện nằm ở khu vực biên giới giữa Kazakhstan và Uzbekistan. Hai nguồn nước ngọt chính của Biển Aral là sông Syr Darya và Amu Darya. Chúng cung cấp nước ngọt giúp duy trì hồ nước khổng lồ trong một khu vực vốn khô cằn. Ảnh: uplink.

Vào những năm 1960, sông Syr Darya và Amu Darya bắt đầu được sử dụng ngày càng nhiều cho mục đích tưới tiêu. Theo đó, một lượng lớn nước sông bị chuyển hướng để tưới cho 7 triệu ha cánh đồng bông của Liên Xô. Điều này dẫn tới lượng nước chảy vào Biển Aral giảm từ đó khiến hồ nước này giảm đáng kể kích thước. Ảnh: Arian Zwegers Moynaq.

Đến cuối những năm 1980, hồ nước tách đôi. Hồ Aral Lớn nằm ở phía nam, vẫn ở khu vực biên giới và hồ Aral Nhỏ giờ nằm hoàn toàn trong Kazakhstan. Ảnh: NASA Earth Observatory.

Trong 2 thập kỷ tiếp theo, Aral Lớn chia thành hai nửa: một nửa phía Đông và một nửa phía Tây. Trong ảnh vệ tinh mới do Cơ quan Vũ trụ châu Âu (ESA) công bố ngày 4/4, hồ Aral Nhỏ phía bắc (nằm phía trên hồ Aral Lớn) bị băng bao phủ. Ảnh: Jordi Azategui.

Phần phía tây của hồ Aral Lớn chỉ còn là một dải nhỏ hẹp, trong khi phần phía đông gần như đã biến mất, để lại một vùng đất mặn khô cằn. Vùng đất đó chính là sa mạc Aralkum - sa mạc trẻ nhất Trái đất. Ảnh: Mark Pitcher.

Những thay đổi của Biển Aral đã gây ra nhiều hậu quả nặng nề bao gồm ngành đánh bắt cá biến mất, khí hậu của khu vực thay đổi: mùa đông lạnh hơn, mùa hè nóng hơn. Hàng năm, những cơn bão cát dữ dội đã rải cát và muối đi hàng trăm km, phá hủy mùa màng, làm ô nhiễm nguồn nước uống và ảnh hưởng đến sức khỏe của hàng triệu người dân. Ảnh: Phillip Capper / 2011.

Nồng độ muối trong lượng nước còn lại của Biển Aral tăng lên cao hơn đại dương, giết chết đa số sinh vật bản địa trong hồ và làm suy giảm sự phong phú của hệ sinh thái địa phương. Ảnh: central-asia.guide.