Bảo đảm an toàn học đường: Quản lý rủi ro thiên tai phải trở thành trụ cột quan trọng

(NB&CL) Thiên tai diễn biến khốc liệt đang đặt ra những thách thức chưa từng có cho toàn ngành giáo dục và đòi hỏi cấp thiết xây dựng, vận hành hệ thống quản lý rủi ro thiên tai (DRRM) trở thành “lá chắn mềm”, giúp mỗi ngôi trường vững vàng trước nguy cơ, bảo đảm an toàn học đường từ gốc.

04/12/2025 11:54

Chỉ tính riêng tại các tỉnh Nam Trung Bộ và Tây Nguyên, đợt mưa lũ vừa qua đã gây thiệt hại gần 100 tỷ đồng cho ngành giáo dục; khoảng 2.000 cơ sở giáo dục bị ảnh hưởng, và đau xót hơn là 4 học sinh tử vong.

Ngoài ra, cơn bão số 10 và 11, thống kê ban đầu từ 8 địa phương cho thấy mức độ tàn phá còn lớn hơn: Thiệt hại của ngành giáo dục lên tới 209 tỷ đồng, hơn 24.000 đầu sách giáo khoa bị hư hỏng hoặc cuốn trôi, để lại những khoảng trống nặng nề trong dạy và học.
GS.TS, NGND Đặng Thị Kim Chi, nguyên Phó Viện trưởng Viện Khoa học và Công nghệ Môi trường, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội cho biết, năm 2025 ghi nhận nhiều hiện tượng thiên tai xảy ra liên tiếp với mức độ khốc liệt tại một số khu vực mà suốt nửa thế kỷ qua chưa từng xuất hiện.

GS Chi nhấn mạnh thiên tai hiện nay không chỉ do tác động của biến đổi khí hậu mà còn đến từ những 'điểm yếu' trong quy hoạch và xây dựng cơ sở giáo dục: Nhiều trường học được đặt ở vùng trũng, chân đồi dễ sạt lở; hệ thống thoát nước thiếu đồng bộ; công trình chưa được tính toán đầy đủ yếu tố rủi ro tự nhiên. Đây là bài học lớn, cho thấy quy hoạch xây dựng và quản lý phải đi trước một bước, đặc biệt đối với công trình giáo dục.

GS.TS, NGND Đặng Thị Kim Chi, nguyên Phó Viện trưởng Viện Khoa học và Công nghệ Môi trường, Trường Đại học Bách khoa Hà Nội.

Thẳng thắn chỉ rõ những tồn tại, GS Chi cho rằng: 'Chúng ta có lơ là, có chủ quan và chưa thật sự dám nhìn nhận những bất cập trong quản lý'.

Trong nhiều chuyến khảo sát thực tế, GS Chi từng chứng kiến không ít trường học được xây ngay dưới chân đồi có nền đất yếu, tiềm ẩn nguy cơ dẫn đến thảm họa. Vì vậy, theo GS, quản lý rủi ro thiên tai trong trường học không chỉ dừng lại ở việc dạy kỹ năng cho học sinh, mà còn là bài học trách nhiệm đối với chính những người làm công tác quy hoạch và xây dựng hạ tầng giáo dục.

Dẫn kinh nghiệm quốc tế, GS Chi cho rằng Philippines - quốc gia thường xuyên hứng chịu bão lớn đã xây dựng khung giảm nhẹ rủi ro và quản lý thiên tai trong nhà trường một cách bài bản, huy động hiệu quả sự tham gia của cộng đồng, kết nối giáo viên – phụ huynh – học sinh và lồng ghép nội dung vào các hoạt động giáo dục thay vì tạo thêm môn học mới. Tuy nhiên, GS lưu ý: 'Không nên sao chép máy móc, mà cần điều chỉnh phù hợp điều kiện Việt Nam'.

Theo GS Chi, giáo dục phòng, chống thiên tai phù hợp nhất khi được triển khai như các chuyên đề sinh hoạt công dân, không đưa vào kiểm tra, đánh giá học lực. Điều học sinh cần không phải điểm số, mà là khả năng nhận biết tín hiệu cảnh báo, biết tránh xa khu vực nguy hiểm, biết sơ tán đúng cách, xử lý kịp thời khi gặp lũ quét, sạt lở hoặc nước dâng nhanh.

'Đã có học sinh thiệt mạng vì thiếu kỹ năng thoát hiểm. Điều này cho thấy chúng ta phải hành động ngay', GS Chi nhấn mạnh.

Quản lý rủi ro thiên tai trong trường học không nhằm tạo thêm gánh nặng môn học, mà là cách xây dựng một 'lá chắn mềm'.

Để xây dựng hệ thống quản lý rủi ro thiên tai hiệu quả trong trường học, GS Chi đề xuất 5 nhóm giải pháp trọng tâm, tạo thành 'lá chắn mềm' nhưng bền vững. Trước hết, cần xây dựng cơ sở dữ liệu thiên tai cho ngành giáo dục (e-DRRM) nhằm cập nhật thiệt hại theo thời gian thực, hỗ trợ Bộ và địa phương chỉ đạo kịp thời. Đồng thời, thành lập quỹ DRRM riêng cho các cơ sở giáo dục để chủ động sửa chữa khẩn cấp, trang bị cứu hộ và hỗ trợ thầy trò khi xảy ra sự cố.

Nhà trường phải có phương án duy trì học tập như dạy trực tuyến, học ghép, chuyển địa điểm hoặc điều chỉnh thời khóa biểu. Quy hoạch trường học phải dựa trên bản đồ rủi ro, ưu tiên di dời điểm trường lẻ tại khu vực ngập sâu, sạt lở. Cuối cùng, cần tích hợp dữ liệu khí tượng, mưa lũ, sạt lở vào hệ thống cảnh báo sớm, giúp trường học chủ động đóng cửa và sơ tán học sinh đúng thời điểm.

GS Chi cũng cho rằng việc đưa phòng, chống thiên tai thành môn học độc lập là không cần thiết và thiếu tính thực tiễn, bởi học sinh hiện nay vốn đã chịu nhiều áp lực về chương trình. Việc lồng ghép nội dung này vào các môn Giáo dục công dân, Khoa học tự nhiên, hoạt động trải nghiệm hoặc chương trình giáo dục địa phương sẽ hiệu quả và nhẹ nhàng hơn.

Quản lý rủi ro thiên tai trong trường học không nhằm tạo thêm gánh nặng môn học, mà là cách xây dựng một 'lá chắn mềm', mềm trong phương thức triển khai nhưng mạnh mẽ trong hiệu quả bảo vệ - giúp học sinh chủ động hơn trước những biến động ngày càng phức tạp của khí hậu và môi trường. Khi được lồng ghép phù hợp, kết hợp với quy hoạch hạ tầng bền vững và sự tham gia của cộng đồng, giáo dục phòng, chống thiên tai sẽ trở thành trụ cột quan trọng bảo đảm an toàn học đường trong giai đoạn mới.

Theo Văn Hiền/Nhà báo và Công luận