Chuyên gia đề xuất giải pháp thoát 'bẫy' ô nhiễm: Cấm khí thải xe máy xả thẳng vào mặt người và thay đổi công nghệ

Tiến sĩ Nguyễn Lê Anh, chuyên gia môi trường, nêu những nguyên nhân cốt lõi, các giải pháp có thể triển khai ngay, từ việc kiểm soát khí thải xe máy xả thẳng vào mặt người, đến yêu cầu cấp thiết phải thay đổi công nghệ để thoát 'bẫy' ô nhiễm, hướng tới phát triển bền vững.

23/12/2025 13:36

Tiến sĩ Toán học-Vật lý Nguyễn Lê Anh, chuyên gia nghiên cứu độc lập về ô nhiễm không khí. (Ảnh: Thành Đạt)

Ô nhiễm không khí, đặc biệt là ô nhiễm bụi mịn, đang trở thành thách thức nghiêm trọng đối với các đô thị lớn ở Việt Nam, tác động trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng và chất lượng tăng trưởng kinh tế.

Trong bối cảnh dư luận cho rằng phương tiện giao thông, nhất là xe máy, là nguyên nhân chủ yếu gây ô nhiễm, phóng viên Báo Nhân Dân đã có cuộc trao đổi thẳng thắn với Tiến sĩ Nguyễn Lê Anh, chuyên gia môi trường, nhằm làm rõ nguyên nhân thực chất, những giải pháp có thể triển khai ngay, cũng như định hướng lâu dài để vừa bảo vệ môi trường, vừa bảo đảm mục tiêu phát triển bền vững.

Phóng viên: Thưa Tiến sĩ, hiện nay dư luận cho rằng ô nhiễm không khí ở các đô thị chủ yếu xuất phát từ xăng xe. Nhận định này có hoàn toàn chính xác không?

Tiến sĩ Nguyễn Lê Anh: Tôi cho rằng nhận định này là chính xác ở mức độ rất cao, bởi khí thải từ phương tiện giao thông, đặc biệt là xe máy, tác động trực tiếp đến con người. Thực tế, khi đứng chờ đèn đỏ tại các nút giao thông, người dân thường xuyên phải hít khí thải từ chiếc xe phía trước xả thẳng vào mặt. Đây là nguồn ô nhiễm tầng thấp, ảnh hưởng trực tiếp và tức thì đến đường hô hấp.

Vì vậy, việc hạn chế ô nhiễm từ phương tiện giao thông cần thực hiện song song hai nhóm giải pháp: cấm và kiểm soát. Trước hết, cần có quy định mang tính bắt buộc về thiết kế ống xả, không cho phép khí thải phụt thẳng vào mặt người phía sau. Đây là chi tiết kỹ thuật rất nhỏ, hoàn toàn có thể điều chỉnh ngay, nhưng nếu làm tốt sẽ giúp giảm đáng kể lượng bụi mà người dân phải hít trực tiếp hằng ngày.

Xả khí thải thẳng vào người khác không chỉ phản ánh sự thiếu văn minh trong giao thông, mà còn xâm hại trực tiếp đến sức khỏe cộng đồng. Do đó, chính sách hạn chế phương tiện gây ô nhiễm là hoàn toàn đúng đắn, nhất là với loại bụi tầng thấp từ xe máy.

Tôi cũng kiến nghị cơ quan quản lý cần quy định rõ: các loại xe nhập khẩu vào Việt Nam bắt buộc phải có ống xả hướng xuống phía dưới. Chỉ cần bổ sung một bộ phận kỹ thuật nhỏ để khí thải được thổi xuống mặt đường, thay vì phụt thẳng vào người đi phía sau. Nếu chưa thể chuyển sang xe điện ngay, thì trước mắt phải có quy định đủ mạnh, thậm chí chế tài nghiêm khắc đối với hành vi xả khí thải trực tiếp gây hại cho người khác.

Phóng viên: Một số ý kiến cho rằng việc thu hẹp các hồ nước tại Hà Nội cũng là nguyên nhân làm gia tăng ô nhiễm. Quan điểm của Tiến sĩ về vấn đề này như thế nào?

Tiến sĩ Nguyễn Lê Anh: Không thể phủ nhận rằng bất kỳ sự thay đổi nào trong không gian sinh thái đô thị, trong đó có việc thu hẹp hồ nước, đều có tác động nhất định đến môi trường. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải đánh giá đúng mức độ ảnh hưởng của từng nguyên nhân, tránh né tránh sự thật.

Trong thời gian dịch Covid-19, khi hoạt động giao thông giảm mạnh, thậm chí gần như tê liệt trong nhiều thời điểm, nhưng tình trạng ô nhiễm không khí vẫn ở mức cao. Điều này cho thấy ô nhiễm không chỉ đến từ hoạt động giao thông hằng ngày, mà còn do bụi lưu cữu, bụi phát tán từ tầng không khí cao rơi xuống.

Dù vậy, ở thời điểm hiện nay, nguồn gây ô nhiễm đáng kể nhất vẫn là xe máy và ô-tô sử dụng nhiên liệu hóa thạch bởi nó tạo ra bụi tầng thấp, tác động trực tiếp đến mũi và phổi của con người. Đây là yếu tố cần được ưu tiên xử lý trước.

Phóng viên: Tiến sĩ từng đề cập đến mối liên hệ giữa ô nhiễm môi trường và 'bẫy thu nhập trung bình'. Xin ông phân tích rõ hơn vấn đề này?

Tiến sĩ Nguyễn Lê Anh: Đây chính là bài toán nan giải của nhiều quốc gia đang phát triển. Một mặt, chúng ta cần tăng trưởng kinh tế; mặt khác, quá trình sản xuất và phát triển lại gây áp lực ngày càng lớn lên môi trường. Ô nhiễm môi trường làm suy giảm sức khỏe người dân, mà sức khỏe giảm sút thì năng suất lao động và GDP cũng bị ảnh hưởng.

Muốn GDP tăng, phải mở rộng sản xuất; nhưng sản xuất theo công nghệ lạc hậu lại tiếp tục gây ô nhiễm, khiến chi phí y tế và tổn thất xã hội gia tăng, từ đó kìm hãm tăng trưởng. Đó chính là 'bẫy thu nhập trung bình'.

Để thoát khỏi cái bẫy này, con đường duy nhất là thay đổi công nghệ. Tăng trưởng kinh tế vẫn sẽ tác động đến môi trường, nhưng phải làm sao để mức độ tác động đó là thấp nhất. Nếu chỉ tiếp tục nhập khẩu công nghệ của những quốc gia cũng đang loay hoay trong bẫy thu nhập trung bình, thì rất khó tạo ra bước đột phá thực sự.

Phóng viên: Bên cạnh định hướng thay đổi công nghệ, theo Tiến sĩ, đâu là những giải pháp cụ thể cần triển khai ngay để giảm ô nhiễm?

Tiến sĩ Nguyễn Lê Anh: Trước mắt, chủ trương chuyển sang sử dụng xe điện là đúng đắn. Tuy nhiên, trong thực tế triển khai còn nhiều vướng mắc, chẳng hạn như việc nhiều chung cư không cho phép để xe điện vì lo ngại an toàn.

Theo tôi, cần có các quy định đồng bộ, tạo điều kiện cho người dân có chỗ để xe an toàn, kể cả việc cho phép để xe ngoài đường với sự bảo đảm của chính quyền. Về lâu dài, có thể yêu cầu các dự án nhà ở mới bố trí không gian để xe trên tầng thượng, với hệ thống thang máy chuyên dụng. Khi đã bán nhà cho người dân, chủ đầu tư phải bảo đảm quyền sở hữu và sử dụng tài sản của họ, miễn là không gây nguy hiểm.

Song song với đó, cần triển khai ngay một số giải pháp tình thế nhưng thiết thực:

Kiểm soát khí thải: Thực hiện nghiêm việc kiểm định, đăng kiểm phương tiện; các xe quá niên hạn, không bảo đảm tiêu chuẩn khí thải phải kiên quyết loại bỏ.

Vệ sinh công cộng: Tăng cường rửa đường, phun nước làm sạch cây xanh; ưu tiên trồng các loại cây tầng thấp, vì đây là nhóm cây có khả năng hấp thụ bụi hiệu quả.

Giải pháp tại điểm nóng: Tại các nút giao thông lớn, có thể nghiên cứu lắp đặt hệ thống quạt công suất lớn để thổi khí thải lên cao hoặc hút bụi và xử lý tại chỗ.

Giải pháp cá nhân: Khuyến cáo người dân sử dụng máy lọc không khí trong gia đình và duy trì thói quen hút bụi, vệ sinh nhà cửa hằng ngày để bảo vệ sức khỏe.

Tóm lại, không thể tiếp cận vấn đề ô nhiễm theo hướng cực đoan, như cấm tuyệt đối hay di dời ngay lập tức các cơ sở sản xuất lớn. Điều quan trọng là phải xử lý hiệu quả những vấn đề trước mắt, từ các chi tiết rất cụ thể như việc khí thải xe máy xả thẳng vào mặt người khác, đồng thời từng bước chuyển đổi công nghệ để hướng tới tăng trưởng bền vững.

Phóng viên: Trân trọng cảm ơn Tiến sĩ!

Theo Kim Cương/Nhân dân