Turfan - Cầu nối văn hóa kết nối các nền văn minh trên Con đường tơ lụa cổ đại

Nằm giữa lòng Khu tự trị Duy Ngô Nhĩ Tân Cương (Trung Quốc), Turfan (hay Turpan), từ hàng nghìn năm qua đã là ngã tư của các nền văn minh Á - Âu.

28/10/2025 18:48

Turpan - một trung tâm quan trọng trên Con đường tơ lụa cổ đại

Hội tụ của các nền văn minh trên sa mạc Trung Á

Nơi đây hội tụ dấu ấn của văn hóa nông nghiệp, du mục và ốc đảo, là điểm giao thoa giữa Đông và Tây trên Con đường tơ lụa cổ đại.

Khí hậu khô cằn và địa hình sa mạc khắc nghiệt lại vô tình giúp Turfan trở thành một 'bảo tàng tự nhiên' lưu giữ hoàn hảo vô số bản thảo, bích họa và hiện vật cổ có giá trị đặc biệt trong nghiên cứu lịch sử nhân loại.

Trải qua hàng thế kỷ, từ những cuộc khai quật đầu tiên của các nhà thám hiểm Nga, Đức, Anh, Nhật Bản vào cuối thế kỷ XIX, cho đến các công trình nghiên cứu liên ngành ngày nay, Turfan luôn được coi là chiếc cầu nối giúp nhân loại hiểu sâu hơn về sự giao lưu tư tưởng, tôn giáo và nghệ thuật giữa các nền văn minh cổ đại.

Những di vật từ Turfan, gồm bản thảo đa ngữ, bích họa Phật giáo, di tích Kitô giáo Nestorian tại Tu viện Tây Bằng Tĩnh Giao hay Hang động Tuyoq, đã mở ra kho tư liệu khổng lồ cho giới nghiên cứu.

Giáo sư Peter Zieme thuộc Viện Hàn lâm Khoa học và Nhân văn Berlin - Brandenburg (Đức) khẳng định, qua một mảnh bản thảo cổ viết bằng cả tiếng Uygur và tiếng Hán, ông đã chứng minh được đóng góp độc lập của các học giả và thiền sư Duy Ngô Nhĩ đối với triết học Phật giáo.

Ông nhận định: 'Turfan luôn là ngã tư của các nền văn minh; việc nghiên cứu sâu các hiện vật từ Turfan là chìa khóa để hiểu lịch sử giao lưu văn minh của loài người'.

Từ phương Tây, học giả Erica Hunter của Đại học Cambridge cho rằng Turfan là minh chứng sinh động cho sự gặp gỡ giữa các tộc người và tôn giáo. Phật giáo, Hồi giáo đến Kitô giáo Syriac ở đây đã phản ánh một không gian văn hóa đa tầng, nơi các niềm tin cùng tồn tại và ảnh hưởng lẫn nhau.

Hang ngàn Phật Bezeklik có lịch sử hơn 1500 năm, phản ánh sự huy hoàng của vương quốc Cao Xương thời cổ đại tại Turfan. Nổi tiếng với những bức tranh tường sặc sỡ, đây là kho báu văn hóa và nghệ thuật Phật giáo

Turfan - Trung tâm dịch thuật và lan tỏa tư tưởng Đông - Tây

Những nghiên cứu gần đây của các học giả Trung Quốc, trong đó có Phó Giáo sư Lin Lijuan (Đại học Bắc Kinh), đã chỉ ra cách các văn bản Kitô giáo Syriac được dịch, lưu hành và truyền bá từ Turfan đến tận Bắc Kinh và miền Nam Trung Quốc.

Theo bà, thông qua Turfan - Trung tâm giao lưu văn hóa quan trọng, văn hóa và tôn giáo phương Tây đã du nhập vào các vùng khác của Trung Quốc'.

Điều đó cho thấy Turfan không chỉ là điểm trung chuyển hàng hóa trên Con đường Tơ lụa, mà còn là 'điểm trung chuyển tri thức', nơi tư tưởng, ngôn ngữ và tín ngưỡng phương Tây được chuyển hóa, bản địa hóa rồi lan tỏa sâu vào đời sống văn hóa Trung Hoa cổ đại.

Thành cổ Cao Xương từng là kinh đô của vương quốc Cao Xương. Với lịch sử hơn 2000 năm, cổ thành này bị bỏ hoang sau chiến tranh vào cuối thế kỷ XIII. Hầu hết các công trình đã bị tàn phá, chỉ còn lại hai di tích đền thờ.

Sức sống mới của nghiên cứu Turfan trong thế kỷ XXI

Bước sang thế kỷ XXI, nghiên cứu Turfan không còn chỉ là lĩnh vực của các học giả lão thành mà đang được tiếp nối mạnh mẽ bởi thế hệ trẻ.

Các sinh viên đến từ Đại học Bắc Kinh, Phục Đán, Lan Châu và Viện Khoa học Xã hội Trung Quốc đang say mê tìm hiểu những chủ đề như hợp đồng trồng nho cổ, thư tín của thương nhân, hay phục chế kỹ thuật số các bích họa múa cổ bị hư hại.

Phó hiệu trưởng Học viện Turfanica, ông Chen Aifeng nhận định: 'Việc giới trẻ tham gia mạnh mẽ cho thấy 'sự hồi sinh của một lĩnh vực có ý nghĩa lịch sử và văn hóa lớn lao', tiếp tục khẳng định vai trò của Turfan như biểu tượng của giao lưu văn minh và đối thoại học thuật quốc tế.

Theo ông Trương Dũng, Bí thư Đảng ủy Cục Di sản văn hóa Turpan, hợp tác nghiên cứu sâu giữa các học giả Trung Quốc và quốc tế đã biến những chứng tích rời rạc thành hệ thống tri thức hoàn chỉnh.

Ông nhấn mạnh: 'Nghiên cứu về Turfan là báu vật của Trung Quốc và của thế giới. Sự giao lưu văn minh ở Turfan vẫn tiếp tục, vì nghiên cứu Turfan chính là ngôn ngữ chung của các học giả toàn cầu'.

Turfan, nhờ vậy, không chỉ là địa danh khảo cổ, mà còn là biểu tượng cho tinh thần cởi mở, đối thoại và tôn trọng khác biệt, tinh thần làm nên sức sống bền vững của Con đường Tơ lụa.

Từ sa mạc khô cằn ấy, một cây cầu văn hóa vẫn đang vươn ra thế giới, kết nối quá khứ với hiện tại và nối liền các nền văn minh trong dòng chảy nhân loại.

Theo TRUNG SƠN/baovanhoa.vn