Con đường lạ lùng đến ĐH danh giá Fulbright của chàng trai người Mông dám bỏ ĐH Bách Khoa

Khang A Tủa trở thành sinh viên của Đại học Fulbright Việt Nam (FUV) năm 25 tuổi – già hơn tất cả các bạn đồng môn của mình.

Tủa đã từng là sinh viên Đại học Bách Khoa Hà Nội, từng khiến cả rẻo cao quê mình tự hào khi là người Mông đầu tiên đỗ vào ngôi trường đại học danh giá đó. Nhưng Tủa bỏ học, vì nhận ra mình không hạnh phúc ở đó. Nên ở tuổi 25, Tủa bắt đầu lại từ đầu.

Quê Tủa ở Mù Cang Chải – Yên Bái. Từ campus của FUV ở Tp Hồ Chí Minh, Tủa phải mất 2 giờ đi máy bay, 300km đường bộ từ Hà Nội đến huyện Mù Cang Chải, rồi chạy tiếp qua con đường cấp phối vào xã Chế Cu Nha.

Đường từ nhà Tủa đến trường không gần, nhưng chẳng xá gì với con đường mà Tủa đã vượt qua để từ một cậu bé người Mông năm lần bảy lượt tính chuyện bỏ học, để trở thành một trong 54 sinh viên đầu tiên của FUV.

Lần đầu tiên Tủa bỏ học là năm học lớp 1, khi mới 7 tuổi. Một trận đòn đau của thầy giáo chủ nhiệm đã khiến cậu bé Mông còn chưa biết nói Tiếng Việt vừa khóc vừa chạy về nhà trong sợ hãi và từ chối đến trường ngay tuần đầu tiên.

Năm học sau, Tủa 8 tuổi, vẫn cự tuyệt đến trường. Bố Tủa nhìn con trai mình đăm đăm rồi khẽ khàng nói: "Con phải đến trường thôi. Vì con không thể thất học như bố được".

Ngày khai giảng, Tủa được bố dắt tay qua những thửa ruộng bậc thang bắt đầu vàng rộ để đến ngôi  trường dưới chân núi. Vừa đi, ông vừa thủ thỉ với con trai: "Bố thích đi học lắm mà không được học hết lớp 1. Bố đã tự hứa với mình là sau này đẻ các con ra sẽ không bao giờ để các con thất học".

Tủa có một ông bố sẵn sàng đi làm thuê trong những khu hầm mỏ khắp vùng cao Mù Cang Chải – nơi mà chỉ một trận mưa lớn bất ngờ ập đến cũng có thể cướp đi tính mạng cả chục người – để lo cho con có cái ăn, có cái mặc và có thể đến trường.

Những ngày mưa gió, Tủa đi học trong nỗi ám ảnh rằng bố mình có thể chết bất cứ lúc nào bởi những hiểm hoạ luôn rình rập trong những khu hầm mỏ đó.

Tủa có một cô giáo chủ nhiệm, vì không nỡ để một cậu bé thông minh chịu cảnh thất học, mà đã dang rộng vòng tay cho Tủa sống cùng với gia đình mình.

Có quá nhiều người hi sinh vì Tủa, nên 12 năm học phổ thông, Tủa đặt mục tiêu mình luôn phải ở trong Top đầu.

Mùa hè năm 2014, Khang A Tủa nhận được giấy báo trúng tuyển vào  Khoa Hoá - Đại học Bách Khoa. Cho đến thời điểm đó, Tủa là người Mông đầu tiên của Mù Cang Chải đỗ vào một trường đại học lớn như thế.

Bài toán mưu sinh được giải. Nhưng Tủa lại không ngừng băn khoăn về lựa chọn của mình.

Trên facebook cá nhân, Khang A Tủa có viết một note nhỏ như này: "Chọn trường để học cũng như chọn vợ, chọn chồng để lấy. Đã là chọn người chung đường với mình mãi thì phải chọn người phù hợp với mình nhất, chứ không phải chọn kẻ giàu, người sang hay chọn kẻ đẹp người xinh".

Chọn trường cũng vậy, phải chọn trường có sứ mệnh phù hợp với sứ mệnh của mình, có môi trường sống và học tập phù hợp với tính cách của mình chứ đừng chọn trường vì cái danh, cái top…".

Tủa thi vào trường Đại học Bách khoa Hà Nội chỉ vì chưa một người Mông Mù Cang Chải nào từng thi đỗ ngôi trường này. Mà cả đời Tủa cho đến lúc đó, Tủa chỉ nghĩ đến việc chọn những gì "Top" nhất, chứ không phải là những gì mình thích nhất.

Sau hơn 1 năm học thì Tủa sớm nhận ra Đại học Bách Khoa Hà Nội dù vẫn luôn là một trường đại học hàng đầu, nhưng lại không hề phù hợp với Tủa. Tủa thích làm thầy giáo hơn là thích học Hoá; Tủa thích làm những công việc liên quan đến xã hội, đến cộng đồng hơn là ngồi từ ngày này qua ngày khác trong phòng thí nghiệm: "Nó giống như là em cưới một cô gái vừa đẹp, vừa giỏi, vừa giàu, nhưng lại không hề đồng điệu với em về tâm hồn vậy".

Nên cuối cùng, sau hơn 2 năm học Bách Khoa, Tủa đã lựa chọn "ly hôn", "kết thúc một cuộc tình tưởng như lãng mạn nhưng lại đầy rẫy những khổ đau" – đó là nguyên văn lời Tủa nói với tôi.

Ngày Tủa quyết định thông báo với bố về sự lựa chọn của mình, Tủa nói: "Con bỏ học ở đây vì con thấy ở đây không có cái mà con muốn học. Nhưng không có nghĩa là con sẽ bỏ học vĩnh viễn. Con sẽ học ở ngoài đời, ở những công việc xã hội mà con làm và một ngày nào đó chọn một ngôi trường mà con thích học".

Bố của Tủa, một người bố đã có lời thề không để con cái của mình thất học, một người bố đã bằng mọi cách để thuyết phục con trai đến trường, sẵn sàng ngồi học cùng con trên lớp, sẵn sàng làm cầu khỉ cho con đi qua những thửa ruộng bậc thang, sẵn sàng làm những công việc có thể phải trả giá bằng tính mạng để nuôi con đi học… vậy mà  riêng lần này, ông nói: "Con hãy học theo cách con muốn, lựa chọn điều con nghĩ mình nên làm…".

Sau câu nói của bố, "chàng trai Mông đầu tiên của Mù Cang Chải đỗ Bách Khoa" đã viết đơn xin nghỉ học.

Trong suốt hơn một năm sau khi nghỉ học, Khang A Tủa cùng những cô bạn, cậu bạn người Mông thành lập dự án "action for Hmong's Development" – " Hành động vì sự phát triển của người Hmong".

Khi tham gia vòng phỏng vấn chính thức của  FUV cùng với rất nhiều thí sinh khác trong cả nước, Tủa có lẽ không có gì nhiều nhặn ngoài sự can đảm và lạc quan.

"Khi mà các thầy cô trong ban tuyển sinh phỏng vấn em bằng Tiếng Anh, em thậm chí không thể hiểu họ nói gì chứ đừng nói trả lời họ. Cuối cùng em trả lời phỏng vấn bằng Tiếng Việt. Các bạn thí sinh khác cùng tham gia phỏng vấn với em đã giúp em dịch sang Tiếng Anh. Em đến bây giờ vẫn mãi cảm động, vì có thêm em tức là có thêm một người cạnh tranh, có thêm một đối thủ. Các bạn ấy có thể lựa chọn không giúp em để cho mình thêm cơ hội, nhưng đã không làm thế. Nên kể cả khi ấy chưa biết mình trúng tuyển, em đã biết rằng em thích được học cùng với những người bạn như thế, ở một nơi ấm áp như thế".

Hôm đó, các giáo sư trong hội đồng tuyển sinh hỏi:

- Nếu được kiến tạo một môn học mới trong năm đồng kiến tạo, em sẽ đề xuất gì?

Tủa trả lời:

- Một môn học về văn hoá bản địa.

Một cuộc tranh luận quyết liệt đã  nổ ra trong Hội đồng tuyển sinh về trường hợp của Tủa. Những người phản đối lo ngại về trình độ Tiếng Anh của Tủa; lo ngại về khoảng cách 5 tuổi sẽ khiến Tủa không thể hoà đồng được với bạn bè cùng khoá. Nhưng những người ủng hộ thì tin rằng Tủa là viên ngọc thô mà FUV có thể mài rũa.

Nên cuối cùng, Tủa được chọn. Trong hồ sơ trúng tuyển của Tủa, Hội đồng FUV có ghi rõ: "Tủa được chọn vì đã kể một câu chuyện thuyết phục và thể hiện được đích xác những phẩm chất mà Fulbright tìm kiếm ở các sinh viên đồng kiến tạo, đó là tinh thần ham học hỏi, tính tiên phong, hướng tới cộng đồng và nỗ lực bền bỉ".

Cả một chương trình hỗ trợ đặc biệt về Tiếng Anh đã được FUV thực hiện với Tủa, để giúp Tủa có thể bắt nhịp được với bạn bè.

Trở thành sinh viên FUV, Khang A Tủa lập tức nhận được sự chú ý vì trở thành "chàng trai người Mông đầu tiên ở Fulbright". Tất cả đều tò mò về Tủa; tất cả đều hy vọng vào một câu chuyện "cổ tích người Mông" ở Fulbright.

Nhưng tôi không có ý định viết về Tủa như một người hùng. Vì sự thực là chặng đường của Tủa một năm qua ở Fulbright Việt Nam không hề dễ dàng.

Kể cả đã trải qua một khoá học Tiếng Anh hàn lâm do FUV tài trợ suốt mùa hè, thì Tủa vẫn bước vào năm học đồng kiến tạo (100% chương trình được xây dựng và giảng dạy bằng Tiếng Anh) với rất nhiều khó khăn.

Những ngày lên lớp mà không thể hiểu 1/5 những gì thầy cô nói, là việc Tủa đã trải qua. Phải tốn gấp 3 thời gian so với bạn bè để làm bài tập về nhà, là việc Tủa đã trải qua.

Bị một quỹ giáo dục cắt học bổng vì thành tích học tập không như kỳ vọng, cũng là nỗi ngượng chín mặt mà chàng trai người Mông luôn khao khát lọt "Top" phải đối mặt.

Ở FUV, Tủa rất nổi bật khi đứng giữa các bạn đồng môn với chỏm tóc đuôi gà đặc trưng của người Mông và bộ quần áo dân tộc do chính mẹ Tủa kiên nhẫn từng mũi khâu cả năm trời.

"Em không muốn quên mình là ai, mình từ đâu tới" – Tủa giải thích.

Năm Tủa học lớp 10, vì là học sinh giỏi, Tủa được xuống trường nội trú Việt Bắc ở Thái Nguyên học. Ở trường, Tủa mặc quần áo như người Kinh và đã quên rất nhiều từ tiếng Mông. Một ngày, trên tay Tủa xuất hiện một cái nốt ruồi nho nhỏ. Không biết từ "nốt ruồi" trong tiếng Mông có nghĩa là gì, Tủa về nhà hỏi mẹ. Nhưng mẹ Tủa – một người đàn bà Mông không nói được một từ tiếng Kinh đã không thể nào hiểu được câu hỏi của con mình -  một đứa con người Mông nhưng lại đang quên dần tiếng Mông.

"Em đang mất đi sự kết nối thiêng liêng với người em yêu thương, gần gũi nhất" – Tủa sợ hãi nhận ra điều đó.

Sau ngày hôm đó, Tủa quay lại trường, nhờ những người giỏi tiếng Mông nhất dạy nói và viết tiếng Mông. Rồi Tủa mặc quần áo Mông đi học, cho đến tận bây giờ, để không quên cội nguồn của mình.

Tủa mang trong lòng mình rất nhiều nỗi ưu tư về dân tộc Mông của mình, về gia đình mình, về giáo dục, về tương lai và số phận của người Mông. Và có lẽ đó là lý do Tủa là một trong 54 sinh viên đầu tiên được FUV lựa chọn để cùng "đồng kiến tạo" lên lịch sử và tương lai của ngôi trường này.

Tủa nói: "Em không thích cách người Kinh lên vùng cao làm từ thiện. Vì sau khi nhận quần áo, nhận lương thực, nhận tiền…người vùng cao ngày càng ỷ lại vào sự giúp đỡ. 100 năm trước, người Mông nổi tiếng với khả năng tự cung tự cấp. Giờ dân tộc em phụ thuộc vào sự cứu trợ từ phân bón đến giống lúa…mà vẫn không đủ ăn.

Em nghĩ vùng cao không cần xây thêm trường nữa. Vì trường học ở vùng cao có lẽ đã tương đối đủ rồi. Chúng ta cần "xây" người dạy, và "xây" cách dạy nhiều hơn. Em không hiểu những thầy cô giáo không biết tiếng Mông, không hiểu văn hoá Mông, không yêu trẻ con người Mông sẽ dạy trẻ con thế nào ở những vùng như quê em?

Em cũng không hiểu tại sao một đứa trẻ người Mông không biết một từ tiếng Kinh mà ngày đầu tiên đến trường lại phải học chuyện cổ tích người Kinh, bằng chữ viết của người Kinh. Rất nhiều đứa trẻ người Mông đã không vượt qua được những trở ngại đó, và từ đời này qua đời khác sống mãi trong nghèo đói và thất học.

Nên khi cùng "đồng kiến tạo" xây dựng chương trình học cho FUV, em mong mình tích luỹ được kiến thức để một ngày nào đó, em có thể góp sức vào việc kiến tạo nên một chương trình học phù hợp hơn cho người Mông".

Ngày hôm nay, ở FUV, Tủa vẫn đang ngồi đối diện với bài toán làm thế nào để sống sót qua 4 năm Đại học ở FUV, khi mà Tủa phải tính toán tiêu số tiền học bổng vốn chỉ vừa đủ cho bản thân mình để giúp bố mẹ nuôi 6 người em khác đang đi học. Khi mà các bạn khác ăn một cái đùi gà trong một bữa cơm, thì Tủa chia cái đùi gà thành 3 bữa.